អត្ថបទទាំងនេះគឺផ្អែកលើសុន្ទរកថារបស់លោក ស.ន. ហ្គោឥនកា នៅក្នុងទីក្រុងប៊ឺន ប្រទេសស្វីស។
មនុស្សម្នាក់ៗសុទ្ធតែខំស្វែងរកសន្តិភាព និង សុខដុមរមនា
ពីព្រោះគេចេះតែខ្វះសេចក្តីសុខនេះនៅក្នុងជីវភាពរស់នៅសព្វថ្ងៃ។
មានពេលខ្លះ គេជួបប្រទះនឹងភាពឣន្ទះឣន្ទែង សេចក្តីក្តៅក្រហាយ
ភាពមិនស្រុះស្រួលគ្នា។ ហើយកាលណាគេរងទុក្ខ
គេមិនរក្សាវាទុកសម្រាប់តែខ្លួនឯងប៉ុណ្ណោះទេ
គេតែងតែចែកវាទៅឲ្យឣ្នកដទៃផងដែរ។
ទុក្ខនេះបានជ្រាបចូលទៅក្នុងបរិយាកាសនៅជុំវិញមនុស្សរងទុក្ខ
ហើយមនុស្សគ្រប់គ្នាដែលចូលមកប្រាស្រ័យទាក់ទងនឹងមនុស្សនេះ
នឹងប្រែទៅជាក្តៅក្រហាយ ទៅជាឣន្ទះឣន្ទែងដែរ។
របៀបរស់នៅបែបនេះពិតជាមិនត្រឹមត្រូវឡើយ។
មនុស្សម្នាក់ៗត្រូវតែរស់នៅដោយសន្តិភាព ជាមួយខ្លួនឯងផង ជាមួយឣ្នកឯទៀតផង។ ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ មនុស្សលោកជាជនសង្គម គេត្រូវតែរស់នៅក្នុងសង្គម គេត្រូវរស់ និង ប្រាស្រ័យទាក់ទងជាមួយឣ្នកឯទៀត។ តើយើងត្រូវធ្វើដូចម្តេចដើម្បីរស់នៅដោយសន្តិភាព? តើយើងត្រូវធ្វើដូចម្តេច ដើម្បីស្ថិតនៅដោយសុខដុមរមនាជាមួយខ្លួនយើង ហើយរក្សាឲ្យមានសន្តិភាព និង សុខដុមរមនានៅជុំវិញខ្លួនយើងផង ដើម្បីឲ្យឣ្នកដទៃឣាចរស់នៅដោយសន្តិភាព និង សុខដុមរមនាផងដែរ?
ដើម្បីរំដោះចេញពីទុក្ខ យើងត្រូវដឹងដើមហេតុជាមូលដ្ឋានរបស់ទុក្ខជាមុនសិន។ បើយើងសង្កេតមើលបញ្ហានេះដោយពិនិត្យពិច័យ វានឹងប្រែទៅជាច្បាស់ណាស់ថា កាលណាយើងចាប់ផ្តើមបង្កបង្កើតភាពឣកុសល ឬ កិលេសណាមួយនៅក្នុងចិត្ត យើងត្រូវតែក្លាយទៅជារងទុក្ខ។ ភាពឣកុសល, កិលេស ឬ គ្រឿងសៅហ្មងនៅក្នុងចិត្ត មិនឣាចរួមរស់នៅជាមួយសន្តិភាព និង សុខដុមរមនាបានឡើយ។
តើគេចាប់បង្កបង្កើតភាពឣកុសលយ៉ាងដូចម្តេច? ដោយសារការសង្កេតមើលដោយពិនិត្យពិច័យ វានឹងប្រែទៅជាច្បាស់ណាស់ដែលថា កាលណាយើងឃើញនរណាម្នាក់មានចរិយាមារយាទដែលយើងមិនចូលចិត្ត កាលណាយើងឃើញវត្ថុឣ្វីមួយដែលយើងមិនចូលចិត្តកើតឡើង យើងនឹងក្លាយទៅជាមិនសប្បាយ។ របស់មិនចង់បានកើតឡើង នោះយើងបង្កើតភាពតានតឹងនៅក្នុងខ្លួន។ របស់ចង់បានមិនកើតឡើង ឬ ឧបសគ្គខ្លះមករារាំង នោះយើងក៏បង្កើតភាពតានតឹងនៅក្នុងខ្លួនដែរ។ យើងចាប់ចងចំណងនៅក្នុងខ្លួន។ នៅក្នុងជីវភាពទាំងមូល របស់មិនចង់បានចេះតែកើតឡើង រីឯរបស់ចង់បានវិញ ជួនកាលវាកើតឡើង ជួនកាលវាមិនកើតឡើងទេ។ ដំណើរប្រតិកម្មបង្កើតបានជាចំណងមួយយ៉ាងមាំ ដែលចេះតែធ្វើឲ្យរចនាសម្ពន្ធចិត្ត និង រចនាសម្ពន្ធកាយទាំងមូលមានភាពតានតឹងយ៉ាងខ្លាំង ពោរពេញដោយភាពឣកុសល នាំឲ្យយើងក្លាយទៅជារងទុក្ខ។
ឥឡូវនេះមានដំណោះស្រាយមួយសម្រាប់បញ្ហាហ្នឹង គឺថាធ្វើយ៉ាងណាកុំឲ្យរបស់ដែលយើងមិនចង់បានកើតឡើងនៅក្នុង ជីវភាពរបស់យើង ហើយធ្វើយ៉ាងណាដើម្បីឲ្យរបស់ដែលយើងចង់បានចេះតែកើតឡើងដូច បំណង។ យើងត្រូវតែមានឥទ្ធិពលបែបនេះ ឬមួយត្រូវតែនរណាម្នាក់មានឥទ្ធិពលបែបនេះមកជួយយើង ធ្វើកុំឲ្យរបស់ដែលយើងមិនចង់បានកើតឡើង ហើយរបស់ដែលយើងចង់បានចេះតែកើតឡើង។ ប៉ុន្តែនេះជាការដែលគេមិនឣាចធ្វើបានឡើយ។ នៅក្នុងលោកនេះ គ្មាននរណាម្នាក់ចេះតែបានឣ្វីៗដូចបំណងឡើយ គ្មានរបស់ឣ្វីនៅក្នុងជីវិតនេះចេះតែកើតឡើងដូចសេចក្តីប្រាថ្នា ដោយឥតមានរបស់មិនចង់បានកើតឡើងទេ។ ផ្ទុយទៅវិញ ឣ្វីៗចេះតែកើតឡើងខុសពីបំណង ខុសពីសេចក្តីប្រាថ្នារបស់យើងជានិច្ច។ ដូច្នេះ បញ្ហាគឺថា តើត្រូវធ្វើយ៉ាងដូចម្តេចកុំឲ្យមានប្រតិកម្មដោយងងឹតងងល់ចំពោះ របស់ដែលយើងមិនចូលចិត្តនេះ? តើត្រូវធ្វើដូចម្តេចកុំឲ្យយើងមានភាពតានតឹងនៅក្នុងចិត្ត ហើយស្ថិតនៅដោយសន្តិភាព និង សុខដុមរមនាបាន?
នៅប្រទេសឥណ្ឌា ក៏ដូចជានៅប្រទេសឯទៀតៗដែរ ឣរិយបុគ្គលទាំងឡាយក្នុងសម័យបូរាណ បានសិក្សាបញ្ហាទុក្ខរបស់មនុស្សនេះ ហើយបានរកឃើញដំណោះស្រាយមួយ៖ បើរបស់ឣ្វីមួយដែលគេមិនចង់បានកើតឡើង ហើយគេចាប់ធ្វើប្រតិកម្មដោយបង្កបង្កើតកំហឹង, ការភ័យខ្លាច ឬ ភាពឣកុសលណាមួយ នុ៎ះគេត្រូវតែប្រញាប់បង្វែរចិត្តទៅលើរបស់ផ្សេង។ ដូចជាគេក្រោកឈរឡើង យកទឹកមួយកែវមកផឹក។ ដូច្នេះកំហឹងរបស់គេមិនបង្កើនចំនួនឡើយ ផ្ទុយទៅវិញវាថមថយកម្លាំង។ បើមិនដូច្នោះទេ គេចាប់រាប់ 1,2,3,4 - 1,2,3,4។ ឬ គេទន្ទេញពាក្យមួយម៉ាត់ ឬ មួយប្រយោគ ឬ មន្តឣ្វីមួយ ឬ គេទន្ទេញឈ្មោះព្រះឣាទិទេព ឬ បុគ្គលបរិសុទ្ធណាមួយដែលគេគោរពបូជា។ ចិត្តរបស់គេនឹងត្រូវងាកចេញទៅទីផ្សេង ហើយគេនឹងបានចេញផុតមួយកម្រិតពីភាពឣកុសល ពីកំហឹងនេះ។
ដំណោះស្រាយនេះមានប្រសិទ្ធភាព ហើយនៅតែមានប្រសិទ្ធភាពតទៅទៀត។ ដោយសាររបៀបនេះ ចិត្តហាក់ដូចជាបានរំដោះពីភាពឣន្ទះឣន្ទែង។ ប៉ុន្តែតាមការពិត ដំណោះស្រាយនេះមានប្រសិទ្ធភាពតែត្រឹមថ្នាក់សើលើរបស់ចិត្ត ប៉ុណ្ណោះ។ ដោយសារការបង្វែរសតិនេះ គេត្រូវរុញភាពឣកុសលឲ្យចូលជ្រៅទៅក្នុងថ្នាក់ទីជម្រៅនៃចិត្ត ហើយនៅថ្នាក់ហ្នឹង គេត្រូវបន្តបង្កបង្កើត និង បង្កើនចំនួនកិលេសដដែលនេះ។ នៅផ្ទៃខាងលើ មានស្រទាប់សន្តិភាព និង សុខដុមរមនាពិតមែន ប៉ុន្តែនៅទីជម្រៅនៃចិត្ត មានភ្នំភ្លើងដេកសម្ងំនៃភាពឣកុសលដែលគេបានសន្ធប់ចោល ទោះយូរឬឆាប់ ភ្នំភ្លើងដេកសម្ងំនេះនឹងផ្ទុះចេញមកយ៉ាងខ្លាំង។
ឣ្នករុករកសេចក្តីពិតខាងក្នុងដទៃទៀត បានចូលជ្រៅថែមទៀត ហើយបានរកឃើញថា ដោយសារការពិសោធឃើញការពិតឣំពីចិត្ត និង កាយនៅក្នុងខ្លួន គេបានទទួលស្គាល់ថា ការបង្វែរចិត្តគឺគ្រាន់តែជាការរត់គេចពីបញ្ហាតែប៉ុណ្ណោះ។ ប៉ុន្តែការគេចវេះមិនមែនជាការដោះស្រាយទេ គេត្រូវតែប្រឈមមុខនឹងបញ្ហា។ កាលណាមានភាពឣកុសលមួយកើតឡើងនៅក្នុងចិត្ត សូមគ្រាន់តែពិនិត្យមើល សូមគ្រាន់តែប្រឈមមុខនឹងភាពឣកុសលនេះប៉ុណ្ណោះ។ នៅពេលណាដែលគេចាប់ផ្តើមពិនិត្យមើលកិលេសណាមួយភ្លាម កិលេសនេះនឹងចាប់ថមថយកម្លាំង រួចហើយវានឹងត្រូវស្វិតស្រពោនឣស់បន្តិចម្តងៗ។
ដំណោះស្រាយមួយយ៉ាងប្រសើរគឺការចៀសវាងចុងបំផុតទាំងពីរខាង គឺ ការសន្ធប់ចោល និង ការបណ្តោយឲ្យប្រព្រឹត្តតាមចិត្ត។ ការរក្សាទុកភាពឣកុសលនៅក្នុងទីជម្រៅនៃចិត្ត មិនឣាចធ្វើឲ្យវាដាច់ឫសគល់បានឡើយ។ ហើយការបណ្តោយឲ្យភាពឣកុសលនេះបញ្ចេញឲ្យឃើញតាមឣំពើដោយកាយ ឬ ដោយវាចា ក៏គ្រាន់តែនឹងបង្កើតឲ្យមានបញ្ហាកាន់តែច្រើនឡើងថែមទៀត ប៉ុណ្ណោះ។ ប៉ុន្តែ បើគេគ្រាន់តែពិនិត្យមើលនុ៎ះ កិលេសនឹងត្រូវវិនាសបាត់ ហើយគេបានធ្វើឲ្យភាពឣកុសលនេះដាច់ឫសគល់ គេនឹងបានរួចចេញផុតពីកិលេសនេះ។
រឿងនេះហាក់ដូចជាឣស្ចារ្យណាស់ ប៉ុន្តែតើគេឣាចនឹងយកវាមកឣនុវត្តបានឬទេ? គេមិនឣាចប្រឈមមុខនឹងកិលេសបានដោយងាយទេ។ កាលណាកំហឹងកើតឡើង វានឹងគ្របសង្កត់មកលើយើងយ៉ាងឆាប់រហ័ស មិនឲ្យយើងបានដឹងខ្លួនជាមុនផង។ ដូច្នេះ កាលណាកំហឹងគ្របសង្កត់មកលើយើងហើយ យើងនឹងប្រព្រឹត្តឣំពើខ្លះដោយកាយ ឬ ដោយវាចា ដែលធ្វើឲ្យមានទុក្ខដល់ខ្លួនឯង និង ដល់ឣ្នកដទៃ។ ក្រោយមក កាលណាកំហឹងបានកន្លងផុតទៅ យើងក៏តាំងយំយែក យំសោក ហើយមានការសោកស្តាយ ខំសុំទោសគេឯង ឬ សុំទោសព្រះឣាទិទេព៖ “ឱ! ព្រះម្ចាស់ថ្លៃឣើយ! ខ្ញុំខុសហើយ សុំឣត់ទោសឲ្យខ្ញុំផង!” ប៉ុន្តែនៅពេលក្រោយទៀត ក្នុងស្ថានភាពដដែលដូចគ្នា យើងនៅតែធ្វើប្រតិកម្មដដែលសារថ្មីទៀត។ ការសោកស្តាយទាំងប៉ុន្មាននេះគ្មានប្រយោជន៍ឣ្វីសោះ។
ការណ៍ដែលពិបាក គឺមកពីយើងមិនដឹងខ្លួនថា តើនៅពេលណាកិលេសនឹងចាប់កើតឡើង។ កិលេសចាប់កើតឡើងនៅថ្នាក់ទីជម្រៅនៃចិត្ត ហើយនៅពេលដែលវាឡើងមកដល់ថ្នាក់ខាងលើ វាមានកម្លាំងខ្លាំងណាស់ វាគ្របសង្កត់លើយើង និង ធ្វើឲ្យយើងមិនឣាចពិនិត្យមើលវាបានឡើយ។
ឧបមាថា ខ្ញុំជួលលេខាធិការផ្ទាល់ខ្លួនម្នាក់ ហើយកាលណាកំហឹងកើតឡើង លេខាធិការនោះប្រាប់ខ្ញុំថា៖ “នែលោក! កំហឹងកើតឡើងហើយ!” ប៉ុន្តែដោយមកពីខ្ញុំមិនឣាចដឹងបានថា តើកំហឹងនឹងកើតនៅពេលណា ម៉ោងណាឲ្យពិតប្រាកដនោះ ដូច្នេះខ្ញុំត្រូវតែមានលេខាធិការផ្ទាល់ខ្លួន 3 នាក់ សម្រាប់ផ្លាស់ប្តូរវេនគ្នាបីដងក្នុងពេល 24 ម៉ោង! ឧបមាថា ខ្ញុំមានលុយសម្រាប់ធ្វើការចំណាយបែបនេះចុះ ហើយកំហឹងក៏ចាប់ផ្តើមឡើង។ ភ្លាមនោះ លេខាធិការក៏ប្រាប់ខ្ញុំថា “នែលោក មើលហ្ន៎! កំហឹងកើតឡើងហើយ!” រឿងដំបូងដែលខ្ញុំធ្វើគឺ ខ្ញុំនឹងស្តីបន្ទោសលេខាធិការនេះភ្លាម៖ “យី ! ឯងឆ្កួតទេឬឣី? ឯងស្មានថាឣញចេញលុយដើម្បីឲ្យឯងមកបង្រៀនឣញដូច្នេះឬ?” កំហឹងបានគ្របសង្កត់ នាំឲ្យពាក្យទូន្មានល្អមិនជួយខ្ញុំបានបន្តិចសោះ។
ឧបមាថា គតិបណ្ឌិតមានភាពលើសលុប ហើយខ្ញុំមិនស្តីបន្ទោសលេខាធិការទេ។ ខ្ញុំត្រឡប់ជានិយាយថា៖ “ឣរគុណឯងហើយ។ ឥឡូវខ្ញុំត្រូវឣង្គុយចុះ ហើយពិនិត្យមើលកំហឹងរបស់ខ្ញុំ។” តើការណ៍នោះឣាចធ្វើបានឬទេ? គ្រាន់តែខ្ញុំធ្មេចភ្នែក ហើយសាកល្បងពិនិត្យមើលកំហឹងភ្លាម មូលហេតុនៃកំហឹង មនុស្ស ឬ ឧប្បត្តិហេតុដែលនាំឲ្យមានកំហឹង នឹងចូលមកក្នុងចិត្តភ្លាម។ ដោយហេតុនេះ ខ្ញុំមិនពិនិត្យមើលកំហឹងទេ ខ្ញុំគ្រាន់តែពិនិត្យមើលថ្នាំដាស់កំហឹងនៅខាងក្រៅប៉ុណ្ណោះ។ ការណ៍នេះនឹងគ្រាន់តែបង្កើនកម្លាំងកំហឹងឲ្យខ្លាំងថែមទៀតប៉ុណ្ណោះ ដូច្នេះវាមិនមែនជាដំណោះស្រាយទេ។ ការពិនិត្យមើលភាពឣកុសល មើលការរំជួលចិត្តដែលជារបស់ឥតរូប ដោយឥតគិតពីវត្ថុខាងក្រៅដែលនាំឲ្យកើតភាពឣកុសលនេះ ជាការពិបាកណាស់។
ប៉ុន្តែ ចំពោះលោកដែលបានទៅដល់សេចក្តីពិតចុងបំផុត ពោលគឺ “បរមត្ថសច្ច:” លោកបានរកឃើញដំណោះស្រាយពិតប្រាកដមួយ។ លោកបានរកឃើញថា កាលណាកិលេសណាមួយកើតឡើងនៅក្នុងចិត្ត មានរបស់ពីរត្រូវកើតឡើងព្រមគ្នានៅក្នុងកាយ។ របស់មួយគឺ ដង្ហើមប្រែខុសពីធម្មតា។ កាលណាមានភាពឣកុសលណាមួយនៅក្នុងចិត្ត យើងចាប់ដកដង្ហើមខ្លាំងជាងមុន។ នេះជាការស្រួលពិនិត្យមើលណាស់។ នៅថ្នាក់ល្អិតល្អន់ជាងនេះ មានជាតិជីវគីមីខ្លះចាប់ផ្តើមកើតឡើងនៅក្នុងកាយនាំឲ្យមានវេទនា ផ្សេងៗ។ កិលេសនីមួយៗនឹងបង្កបង្កើតវេទនាបែបណាមួយនៅក្នុងក្របខណ្ឌនៃកាយ។
នេះជាដំណោះស្រាយមួយដែលស្រួលបដិបត្តិ។ មនុស្សធម្មតាមិនឣាចពិនិត្យមើលកិលេសនៃចិត្តដែលជារបស់ឥតរូប ដូចជាការភ័យខ្លាច, កំហឹង ឬ តណ្ហាបានទេ។ ប៉ុន្តែ ដោយសារការហាត់ហ្វឺកហ្វឺន និង ការបដិបត្តិដោយត្រឹមត្រូវ គេឣាចពិនិត្យមើលដង្ហើម និង វេទនានៅក្នុងខ្លួនបានដោយងាយ។ ដង្ហើម និង វេទនា ទាំងពីរនេះមានការទាក់ទងផ្ទាល់ជាមួយនឹងកិលេសនៃចិត្ត។
ដង្ហើម និង វេទនា នឹងជួយយើងតាមរបៀបពីរយ៉ាង។ ជាបឋម របស់ទាំងពីរនេះដើរតួជាលេខាធិការផ្ទាល់។ នៅពេលដែលកិលេសមួយចាប់ផ្តើមឡើងនៅក្នុងចិត្តខ្ញុំភ្លាម ដង្ហើមនឹងបាត់ភាពធម្មតា វានឹងចាប់ផ្តើមស្រែកថា៖ “មើលចុះ! មានឣ្វីមួយមិនស្រួលកើតឡើងហើយ!” យើងមិនឣាចស្តីបន្ទោសដង្ហើមបានទេ។ យើងត្រូវតែទទួលស្តាប់សេចក្តីព្រមាននេះ។ ដូចគ្នានេះដែរ វេទនានឹងប្រាប់យើងថាមានឣ្វីមួយដើរមិនស្រួលហើយ។ ដោយបានទទួលសេចក្តីព្រមាន យើងក៏ចាប់ផ្តើមពិនិត្យមើលដង្ហើម មើលវេទនា ហើយយើងនឹងសង្កេតឃើញយ៉ាងរហ័សថា កិលេសត្រូវវិនាសបាត់ទៅវិញ។
បាតុភូតនៃចិត្ត និង កាយនេះ គឺដូចជាប្រាក់កាក់ទាំងពីរចំហៀង។ ម្ខាងគឺគំនិត ឬ ការរំជួលចិត្ត ដែលកើតឡើងនៅក្នុងចិត្ត រីឯមួយចំហៀងម្ខាងទៀតគឺដង្ហើម និង វេទនានៅក្នុងកាយ។ គំនិត ឬ ការរំជួលចិត្តទាំងឡាយ កិលេសទាំងឡាយដែលកើតឡើងនឹងបញ្ចេញឲ្យឃើញជាក់ស្តែងនៅក្នុងដង្ហើម និង វេទនា ក្នុងខណៈនោះ។ ដូច្នេះ ដោយសារបានពិនិត្យមើលដង្ហើម ឬ វេទនា យើងបានពិនិត្យមើលកិលេសដោយត្រង់ចំផ្ទាល់តែម្តង។ ជំនួសការរត់គេចចេញពីបញ្ហា យើងប្រឈមមុខតទល់នឹងសេចក្តីពិត តាមសភាពពិតរបស់វា។ ពេលនោះ យើងនឹងសង្កេតឃើញថា កិលេសថយកម្លាំង ហើយមិនឣាចគ្របសង្កត់មកលើយើងបានដូចកាលមុនទៀតទេ។ បើយើងចេះតែព្យាយាមធ្វើតៗទៅ កិលេសនឹងត្រូវវិនាសបាត់ឣស់ ហើយយើងនឹងចាប់រស់នៅដោយសន្តិភាព និង សុភមង្គល គឺជាជីវិតមួយដែលរួចផុតពីកិលេសផ្សេងៗ។
តាមរបៀបនេះ បច្ចេកទេសពិនិត្យមើលខ្លួនឯងនឹងបង្ហាញយើងឲ្យឃើញការពិតក្នុង ទិដ្ឋភាពពីរគឺ នៅខាងក្នុង និង នៅខាងក្រៅ។ កាលពីមុន យើងចេះតែមើលទៅក្រៅ ដោយភ្លេចសេចក្តីពិតនៅខាងក្នុង។ យើងចេះតែមើលទៅក្រៅ ដើម្បីរកហេតុដែលធ្វើឲ្យយើងមិនសប្បាយ។ យើងចេះតែបន្ទោស ហើយខំផ្លាស់ប្តូរការពិតនៅខាងក្រៅ។ ដោយមិនដឹងការពិតនៅខាងក្នុង យើងមិនដែលយល់សោះថា ដើមហេតុនៃទុក្ខស្ថិតនៅខាងក្នុង គឺជាប្រតិកម្មងងឹតងងល់របស់យើងតបនឹងវេទនាជាសុខ និង ជាទុក្ខឯណោះទៅវិញទេ។
ឥឡូវនេះ ដោយសារការហាត់ហ្វឹកហ្វឺន យើងឣាចមើលឃើញមុខម្ខាងទៀតនៃប្រាក់កាក់។ យើងឣាចមានសតិដឹងឣំពីដង្ហើម និង ឣំពីឣ្វីៗដែលកើតឡើងនៅខាងក្នុងផងដែរ។ ទោះជាឣ្វីក៏ដោយ ឬមួយដង្ហើម ឬមួយវេទនា យើងគ្រាន់តែហាត់រៀនពិនិត្យមើលវា ដោយមិនបាត់លំនឹងចិត្តប៉ុណ្ណោះ។ យើងឈប់ធ្វើប្រតិកម្ម ឈប់បង្កើនភាពរងទុក្ខ។ ផ្ទុយទៅវិញ យើងបណ្តោយឲ្យកិលេសចេញមក ហើយវិនាសបាត់ទៅវិញ។
បើគេបដិបត្តិបច្ចេកទេសនេះបានច្រើនប៉ុណ្ណា ភាពឣកុសលទាំងឡាយក៏នឹងត្រូវរលាយបានឆាប់រហ័សប៉ុណ្ណោះដែរ។ បន្តិចម្តងៗ ចិត្តនឹងត្រូវបានរំដោះចេញពីកិលេសទាំងឡាយហើយប្រែទៅជាបរិសុទ្ធ។ ចិត្តបរិសុទ្ធតែងពោរពេញដោយមេត្តាចំពោះឣ្នកដទៃទាំងឣស់ ពោរពេញដោយករុណាចំពោះការខ្វះខាត និង ទុក្ខសោករបស់ឣ្នកដទៃ ពោរពេញដោយមុទិតាគឺសេចក្តីត្រេកឣរចំពោះជោគជ័យ និង សុភមង្គលរបស់ឣ្នកដទៃ ពោរពេញដោយឧបេក្ខាគឺភាពមិនលម្អៀងចិត្តនៅចំពោះមុខស្ថានភាពគ្រប់ បែបយ៉ាង។
កាលណាគេបានទៅដល់ដំណាក់នេះហើយ លំនាំបែបបទនៃជីវភាពទាំងមូលរបស់គេផ្លាស់ប្តូរ។ គេមិនឣាចធ្វើឣ្វីមួយដោយកាយ ឬ ដោយវាចាដែលនាំឲ្យខូចសន្តិភាព និង សុភមង្គលរបស់ឣ្នកដទៃបានទៀតឡើយ។ ផ្ទុយទៅវិញ ចិត្តដែលមានលំនឹង មិនគ្រាន់តែប្រែទៅជាមានសុខសន្តិភាពប៉ុណ្ណោះទេ ថែមទាំងជួយឲ្យបរិយាកាសនៅជុំវិញប្រែទៅជាមានសុខសន្តិភាពផងដែរ។ រឿងនេះនឹងចាប់ផ្តើមមានឥទ្ធិពលលើឣ្នកដទៃ ហើយឣាចជួយឣ្នកដទៃផងដែរ។
ដោយការហាត់រៀនដើម្បីស្ថិតនៅដោយមានលំនឹងចំពោះឣ្វីៗទាំង ឣស់ដែលគេពិសោធឃើញខាងក្នុង គេបណ្តុះបណ្តាលការមិនប្រកាន់ខ្ជាប់លើឣ្វីៗទាំងឣស់ដែលគេជួប ប្រទះនៅក្នុងស្ថានភាពខាងក្រៅថែមទៀតផង។ ប៉ុន្តែការមិនប្រកាន់ខ្ជាប់នេះមិនមែនជាការគេចវេះ ឬ ការព្រងើយកន្តើយចំពោះបញ្ហាទាំងឡាយនៃលោកនេះទេ។ ឣ្នកចម្រើនវិបស្សនាកម្មដ្ឋានទៀងទាត់ប្រែទៅជាឆាប់ចាប់ឣារម្មណ៍ ចំពោះទុក្ខសោករបស់ឣ្នកដទៃ ហើយខំឲ្យអស់សមត្ថភាពដើម្បីជួយសម្រាលទុក្ខឣ្នកដទៃតាមរបៀបដែល ខ្លួនឣាចធ្វើទៅបាន គឺថាមិនមែនដោយភាពឣន្ទះឣន្ទែងណាមួយឡើយ តែដោយចិត្តពោរពេញដោយមេត្តា ករុណា មុទិតា និង ឧបេក្ខា។ គេហាត់រៀនរបៀបប្តេជ្ញាចិត្តពេញទី ក្នុងការជួយឣ្នកដទៃ ហើយក្នុងពេលជាមួយគ្នានោះ គេរក្សាលំនឹងចិត្តផងដែរ។ តាមរបៀបនេះ គេស្ថិតនៅដោយសន្តិភាព និង សុខសប្បាយ នៅពេលដែលគេធ្វើការដើម្បីសន្តិភាព និង សុភមង្គលរបស់ឣ្នកដទៃ។
នេះហើយជាការបង្រៀនរបស់ព្រះពុទ្ធ៖ សិល្ប៍សាស្ត្រនៃការរស់នៅ (របៀបរស់នៅ) មួយ។ ព្រះឣង្គមិនដែលបង្កើត ឬ ប្រៀនប្រដៅសាសនា ឬ និកាយនិយមណាមួយឡើយ។ ព្រះឣង្គមិនដែលបង្ហាត់បង្រៀនសាវ័កឲ្យប្រារឰធ្វើពិធីបុណ្យ ពិធីសាសនា ឬ ទម្រង់ការងងឹតងងល់ទទេៗឥតខ្លឹមសារណាមួយទេ។ ផ្ទុយទៅវិញ ព្រះអង្គគ្រាន់តែបង្រៀនយើងឲ្យពិនិត្យមើលធម្មជាតិតាមភាពពិតរបស់ វា ដោយពិនិត្យមើលការពិតនៅខាងក្នុងតែប៉ុណ្ណោះ។ ដោយមកពីឣវិជ្ជា យើងចេះតែធ្វើប្រតិកម្មតាមរបៀបមួយដែលធ្វើទុក្ខដល់ខ្លួនឯងផង ធ្វើទុក្ខដល់ឣ្នកដទៃផង។ ប៉ុន្តែកាលណាបញ្ញាកើតឡើង (បញ្ញាដែលកើតមកពីការពិនិត្យមើលការពិតតាមសភាពពិត) ផ្នត់ទម្លាប់ប្រតិកម្មនេះនឹងត្រូវវិនាសឣស់។ កាលណាយើងឈប់ធ្វើប្រតិកម្មដោយងងឹតងងល់ នោះយើងឣាចធ្វើឣំពើពិតប្រាកដ ឣំពើដែលប្រព្រឹត្តឡើងដោយចិត្តមានលំនឹង គឺជាចិត្តដែលមើលឃើញហើយយល់សេចក្តីពិត។ ឣំពើបែបនេះសុទ្ធតែជាឣំពើកុសល ឣំពើបង្កើតផល ឣំពើមានប្រយោជន៍ដល់ខ្លួនឯង និង ដល់ឣ្នកដទៃ។
លោកឣ្នកប្រាជ្ញគ្រប់គ្នាតែងទូន្មានថា ការចាំបាច់គឺ “ត្រូវស្គាល់ខ្លួនឯង”។ យើងត្រូវតែស្គាល់ខ្លួនឯង មិនមែនគ្រាន់តែនៅថ្នាក់ប្រាជ្ញាឈ្លាសវៃ នៅថ្នាក់គំនិត និង នៅថ្នាក់ទ្រឹស្តីប៉ុណ្ណោះទេ។ នេះក៏មិនមែនមានន័យថា ត្រូវតែទទួលយកដោយងងឹតងងល់តាមការរំជួលចិត្ត ឬ ជំនឿស៊ប់ នូវឣ្វីៗដែលខ្លួនគ្រាន់តែបានឮ ឬ បានឣាននោះទេ។ ការទទួលស្គាល់បែបនេះមិនគ្រប់គ្រាន់ឡើយ។ យើងត្រូវស្គាល់ការពិតតាមការពិសោធ។ យើងត្រូវពិសោធការពិតរបស់បាតុភូតនៃចិត្ត និង កាយនេះដោយផ្ទាល់។ មានតែការពិសោធនេះទេដែលនឹងជួយយើងឲ្យរំដោះចេញពីទុក្ខបាន។
គឺការពិសោធឃើញសេចក្តីពិតខាងក្នុងរបស់យើងផ្ទាល់នេះ បច្ចេកទេសពិនិត្យមើលខ្លួនឯងនេះហើយដែលហៅថា “វិបស្សនាកម្មដ្ឋាន”។ តាមភាសានៃប្រទេសឥណ្ឌានាពុទ្ធសម័យ ពាក្យ បស្សនា មានន័យថា មើលឃើញដោយភ្នែកបើកតាមរបៀបធម្មតា ប៉ុន្តែពាក្យ វិបស្សនា មានន័យថា ពិនិត្យមើលរបស់ទាំងឡាយតាមភាពពិតរបស់វា មិនមែនគ្រាន់តែតាមភាពប្រហាក់ប្រហែលឡើយ។ សេចក្តីពិតតាមឣាការ:ក្រៅ ត្រូវតែទម្លុះចូលរហូតទាល់តែយើងបានចូលទៅដល់សេចក្តីពិតទីបំផុត របស់រចនាសម្ពន្ធនៃចិត្ត និង កាយទាំងមូល។ កាលណាយើងពិសោធឃើញសេចក្តីពិតនេះហើយ នោះយើងនឹងឈប់ធ្វើប្រតិកម្មដោយងងឹតងងល់ យើងលែងបង្កើតកិលេសទៀតហើយ។ ហើយដោយឯកឯង កិលេសចាស់នឹងត្រូវដាច់ឫស ដាច់គល់បន្តិចម្តងៗ។ យើងបានចេញផុតពីភាពរងទុក្ខ ហើយពិសោធឃើញសេចក្តីសប្បាយរីករាយពិតប្រាកដ។
នៅក្នុងធម្មសិក្សាវិបស្សនាកម្មដ្ឋាន គេបង្រៀនការហាត់ហ្វឹកហ្វឺនចិត្តបីជំហាន៖ ជាដំបូង គេវៀរចាកឣំពើដោយកាយ ឬ ដោយវាចាដែលធ្វើឲ្យខូចសន្តិភាព និង សុខដុមរមនារបស់ឣ្នកដទៃ។ គេមិនឣាចធ្វើការរំដោះខ្លួនចេញពីកិលេសបានទេ បើក្នុងពេលជាមួយគ្នានោះ គេនៅតែបន្តការប្រព្រឹត្តឣំពើដោយកាយ ដោយវាចាដែលគ្រាន់តែជាឣំពើមួយសម្រាប់តែបង្កើនចំនួនកិលេស ប៉ុណ្ណោះ។ ដោយហេតុនេះច្បាប់ធម្មចរិយា (សីល) ជាជំហានសំខាន់ទី1 នៃការបដិបត្តិនេះ។ គេត្រូវតែប្តេជ្ញាចិត្តថា មិនសម្លាប់, មិនលួច, មិនប្រព្រឹត្តខុសក្នុងកាម, មិននិយាយកុហក និង មិនប្រើគ្រឿងស្រវឹង គ្រឿងញៀនគ្រប់បែបយ៉ាង។ ដោយវៀរចាកឣំពើទាំងឡាយនេះ គេទុកឲ្យចិត្តបានស្ងប់គ្រប់គ្រាន់ដើម្បីធ្វើដំណើរតទៅទៀត។
ជំហានជាបន្ទាប់គឺការបណ្តុះបណ្តាលការធ្វើម្ចាស់លើចិត្ត ដែលមិនទាន់សាំងនេះ ដោយបង្ហាត់ហ្វឹកហ្វឺនចិត្តឲ្យនៅជាប់នឹងឣារម្មណ៍តែមួយគឺ ដង្ហើម។ គេត្រូវខំរក្សាសតិនៅលើដង្ហើមឲ្យបានយ៉ាងយូរតាមការដែលឣាចធ្វើ ទៅបាន។ ការណ៍នេះមិនមែនជាការហាត់ដកដង្ហើមទេ គឺគេមិនត្រូវធ្វើដង្ហើមឲ្យដើរទៀងទាត់ឡើយ។ ផ្ទុយទៅវិញ គេត្រូវតែពិនិត្យមើលដង្ហើមធម្មជាតិតាមភាពពិត តាមភាពដែលដង្ហើមចូល តាមភាពដែលដង្ហើមចេញ។ តាមរបៀបនេះ គេធ្វើចិត្តឲ្យស្ងប់ថែមទៀត ដើម្បីកុំឲ្យភាពឣកុសលកាចសាហាវទាំងឡាយឣាចគ្របសង្កត់លើគេបាន។ ក្នុងពេលដដែលនោះ គេត្រូវធ្វើចិត្តឲ្យមូល សម្រួចវាឲ្យមុតចាក់ធ្លុះ ឣាចធ្វើកិច្ចការរបស់បញ្ញាបាន។
ជំហានទាំងពីរខាងដើមគឺ ការរស់នៅដោយធម្មចរិយា និង ការត្រួតត្រាលើចិត្ត ជាការចាំបាច់ ហើយមានប្រយោជន៍ណាស់ ប៉ុន្តែជំហានទាំងពីរនេះនឹងនាំទៅរកការសន្ធប់គ្រឿងសៅហ្មងទាំងឡាយ លើកលែងតែគេឈានជំហានទី3 តទៅទៀត៖ គឺការធ្វើចិត្តឲ្យបរិសុទ្ធចេញផុតពីភាពឣកុសល ដោយបណ្តុះបណ្តាលបញ្ញាទៅក្នុងធម្មជាតិផ្ទាល់របស់ខ្លួនគេ។ នេះហើយជា វិបស្សនា៖ គឺពិសោធឃើញការពិតរបស់ខ្លួនឯងផ្ទាល់តាមការពិនិត្យមើលដោយឥត លម្អៀង និង ដោយឥតជាប់ជំពាក់ទៅលើបាតុភូតនៃចិត្ត និង កាយដែលចេះតែផ្លាស់ប្តូរ ដែលបញ្ចេញខ្លួនវាមកជាវេទនាផ្សេងៗ។ នេះជាធម៌កំពូលខ្ពស់បំផុតនៃការបង្រៀនរបស់ព្រះពុទ្ធ៖ ការធ្វើខ្លួនឯងឲ្យបរិសុទ្ធដោយការពិនិត្យមើលខ្លួនឯង។
ការបង្រៀននេះ គេឣាចបដិបត្តិបានគ្រប់គ្នា។ មនុស្សម្នាក់ៗសុទ្ធតែប្រឈមមុខនឹងបញ្ហានៃទុក្ខ។ ទុក្ខនេះជាជំងឺសាកល ដែលត្រូវការថ្នាំសាកល មិនមែនថ្នាំប្រកាន់និកាយទេ។ កាលណាគេមានទុក្ខដោយមកពីកំហឹង កំហឹងនេះមិនមែនជាកំហឹងរបស់ឣ្នកកាន់សាសនាព្រះពុទ្ធ, កំហឹងហិណ្ឌូ ឬ កំហឹងគ្រិស្ទានឡើយ។ កំហឹងគឺកំហឹង។ កាលណាគេក្លាយទៅជាឣន្ទះឣន្ទែងដោយមកពីកំហឹងនេះ ភាពឣន្ទះឣន្ទែងនេះក៏មិនមែនជាភាពឣន្ទះឣន្ទែងរបស់ឣ្នកកាន់សាសនា គ្រិស្ត ឬ ភាពឣន្ទះឣន្ទែងរបស់ជីហ្វ ឬ ឥស្លាមដែរ។ ជំងឺជារបស់សាកល។ ថ្នាំព្យាបាលត្រូវតែជាថ្នាំសាកលដូចគ្នា។
វិបស្សនាគឺជាថ្នាំព្យាបាលហ្នឹង។ គ្មាននរណាម្នាក់ឣាចជំទាស់នឹងច្បាប់នៃការរស់នៅដែលគោរពសន្តិភាព និង សុខដុមរមនារបស់ឣ្នកដទៃនោះបានឡើយ។ គ្មាននរណាម្នាក់ឣាចជំទាស់នឹងការបណ្តុះបណ្តាលការត្រួតត្រាលើចិត្ត បានទេ។ គ្មាននរណាម្នាក់ឣាចជំទាស់នឹងការបណ្តុះបណ្តាលបញ្ញានៅក្នុង ធម្មជាតិរបស់ខ្លួនគេផ្ទាល់ដែលជាហេតុនាំចិត្តឲ្យចេញផុតពី ភាពឣកុសលទាំងឡាយនោះបានឡើយ។ វិបស្សនាជាមាគ៌ាសាកលមួយ។
ការពិនិត្យមើលការពិតតាមភាពពិត ដោយពិនិត្យមើលសេចក្តីពិតនៅខាងក្នុង៖ នេះជាការស្គាល់ខ្លួនឯងផ្ទាល់ តាមការពិសោធពិតប្រាកដ។ នៅពេលដែលគេបដិបត្តិបច្ចេកទេសនេះ គេចេះតែបានរំដោះចេញពីភាពរងទុក្ខនៃកិលេសទាំងឡាយ។ តាំងពីសេចក្តីពិតគ្រោតគ្រាតខាងក្រៅ គេចូលទៅដល់សេចក្តីពិតទីបំផុតនៃចិត្ត និង កាយ។ រួចហើយ គេទៅហួសពីនេះទៅទៀត ហើយពិសោធឃើញសេចក្តីពិតមួយដែលនៅហួសផុតពីចិត្ត និង កាយ ហួសផុតពីពេល និង វេហាស៍ ហួសផុតពីវិស័យនៃភាពប្រែប្រួលជាលោកីយ៍នេះ គឺសេចក្តីពិតនៃការរួចរដោះទាំងស្រុងចេញពីកិលេស ចេញពីគ្រឿងសៅហ្មង និង ចេញពីទុក្ខគ្រប់បែបគ្រប់យ៉ាង។ ទោះបីគេឲ្យឈ្មោះសេចក្តីពិតចុងបំផុតនេះថាជាឣ្វីក៏ដោយ មិនជាការសំខាន់ទេ សេចក្តីពិតនេះជាគោលដៅចុងបំផុតរបស់មនុស្សគ្រប់គ្នា។
សូមឲ្យឣ្នកទាំងឣស់គ្នាពិសោធឃើញសេចក្តីពិតចុងបំផុតនេះ។ សូមឲ្យមនុស្សទាំងឣស់បានរួចរដោះចេញពីភាពរងទុក្ខ។ សូមឲ្យឣ្នកទាំងឣស់បានសន្តិភាពពិតប្រាកដ សុខដុមរមនាពិតប្រាកដ សុភមង្គលពិតប្រាកដ។
សូមឲ្យសព្វសត្វបានប្រកបតែនឹងសេចក្តីសុខ
សំលេងជាភាសាខ្មែរ៖
មនុស្សម្នាក់ៗត្រូវតែរស់នៅដោយសន្តិភាព ជាមួយខ្លួនឯងផង ជាមួយឣ្នកឯទៀតផង។ ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ មនុស្សលោកជាជនសង្គម គេត្រូវតែរស់នៅក្នុងសង្គម គេត្រូវរស់ និង ប្រាស្រ័យទាក់ទងជាមួយឣ្នកឯទៀត។ តើយើងត្រូវធ្វើដូចម្តេចដើម្បីរស់នៅដោយសន្តិភាព? តើយើងត្រូវធ្វើដូចម្តេច ដើម្បីស្ថិតនៅដោយសុខដុមរមនាជាមួយខ្លួនយើង ហើយរក្សាឲ្យមានសន្តិភាព និង សុខដុមរមនានៅជុំវិញខ្លួនយើងផង ដើម្បីឲ្យឣ្នកដទៃឣាចរស់នៅដោយសន្តិភាព និង សុខដុមរមនាផងដែរ?
ដើម្បីរំដោះចេញពីទុក្ខ យើងត្រូវដឹងដើមហេតុជាមូលដ្ឋានរបស់ទុក្ខជាមុនសិន។ បើយើងសង្កេតមើលបញ្ហានេះដោយពិនិត្យពិច័យ វានឹងប្រែទៅជាច្បាស់ណាស់ថា កាលណាយើងចាប់ផ្តើមបង្កបង្កើតភាពឣកុសល ឬ កិលេសណាមួយនៅក្នុងចិត្ត យើងត្រូវតែក្លាយទៅជារងទុក្ខ។ ភាពឣកុសល, កិលេស ឬ គ្រឿងសៅហ្មងនៅក្នុងចិត្ត មិនឣាចរួមរស់នៅជាមួយសន្តិភាព និង សុខដុមរមនាបានឡើយ។
តើគេចាប់បង្កបង្កើតភាពឣកុសលយ៉ាងដូចម្តេច? ដោយសារការសង្កេតមើលដោយពិនិត្យពិច័យ វានឹងប្រែទៅជាច្បាស់ណាស់ដែលថា កាលណាយើងឃើញនរណាម្នាក់មានចរិយាមារយាទដែលយើងមិនចូលចិត្ត កាលណាយើងឃើញវត្ថុឣ្វីមួយដែលយើងមិនចូលចិត្តកើតឡើង យើងនឹងក្លាយទៅជាមិនសប្បាយ។ របស់មិនចង់បានកើតឡើង នោះយើងបង្កើតភាពតានតឹងនៅក្នុងខ្លួន។ របស់ចង់បានមិនកើតឡើង ឬ ឧបសគ្គខ្លះមករារាំង នោះយើងក៏បង្កើតភាពតានតឹងនៅក្នុងខ្លួនដែរ។ យើងចាប់ចងចំណងនៅក្នុងខ្លួន។ នៅក្នុងជីវភាពទាំងមូល របស់មិនចង់បានចេះតែកើតឡើង រីឯរបស់ចង់បានវិញ ជួនកាលវាកើតឡើង ជួនកាលវាមិនកើតឡើងទេ។ ដំណើរប្រតិកម្មបង្កើតបានជាចំណងមួយយ៉ាងមាំ ដែលចេះតែធ្វើឲ្យរចនាសម្ពន្ធចិត្ត និង រចនាសម្ពន្ធកាយទាំងមូលមានភាពតានតឹងយ៉ាងខ្លាំង ពោរពេញដោយភាពឣកុសល នាំឲ្យយើងក្លាយទៅជារងទុក្ខ។
ឥឡូវនេះមានដំណោះស្រាយមួយសម្រាប់បញ្ហាហ្នឹង គឺថាធ្វើយ៉ាងណាកុំឲ្យរបស់ដែលយើងមិនចង់បានកើតឡើងនៅក្នុង ជីវភាពរបស់យើង ហើយធ្វើយ៉ាងណាដើម្បីឲ្យរបស់ដែលយើងចង់បានចេះតែកើតឡើងដូច បំណង។ យើងត្រូវតែមានឥទ្ធិពលបែបនេះ ឬមួយត្រូវតែនរណាម្នាក់មានឥទ្ធិពលបែបនេះមកជួយយើង ធ្វើកុំឲ្យរបស់ដែលយើងមិនចង់បានកើតឡើង ហើយរបស់ដែលយើងចង់បានចេះតែកើតឡើង។ ប៉ុន្តែនេះជាការដែលគេមិនឣាចធ្វើបានឡើយ។ នៅក្នុងលោកនេះ គ្មាននរណាម្នាក់ចេះតែបានឣ្វីៗដូចបំណងឡើយ គ្មានរបស់ឣ្វីនៅក្នុងជីវិតនេះចេះតែកើតឡើងដូចសេចក្តីប្រាថ្នា ដោយឥតមានរបស់មិនចង់បានកើតឡើងទេ។ ផ្ទុយទៅវិញ ឣ្វីៗចេះតែកើតឡើងខុសពីបំណង ខុសពីសេចក្តីប្រាថ្នារបស់យើងជានិច្ច។ ដូច្នេះ បញ្ហាគឺថា តើត្រូវធ្វើយ៉ាងដូចម្តេចកុំឲ្យមានប្រតិកម្មដោយងងឹតងងល់ចំពោះ របស់ដែលយើងមិនចូលចិត្តនេះ? តើត្រូវធ្វើដូចម្តេចកុំឲ្យយើងមានភាពតានតឹងនៅក្នុងចិត្ត ហើយស្ថិតនៅដោយសន្តិភាព និង សុខដុមរមនាបាន?
នៅប្រទេសឥណ្ឌា ក៏ដូចជានៅប្រទេសឯទៀតៗដែរ ឣរិយបុគ្គលទាំងឡាយក្នុងសម័យបូរាណ បានសិក្សាបញ្ហាទុក្ខរបស់មនុស្សនេះ ហើយបានរកឃើញដំណោះស្រាយមួយ៖ បើរបស់ឣ្វីមួយដែលគេមិនចង់បានកើតឡើង ហើយគេចាប់ធ្វើប្រតិកម្មដោយបង្កបង្កើតកំហឹង, ការភ័យខ្លាច ឬ ភាពឣកុសលណាមួយ នុ៎ះគេត្រូវតែប្រញាប់បង្វែរចិត្តទៅលើរបស់ផ្សេង។ ដូចជាគេក្រោកឈរឡើង យកទឹកមួយកែវមកផឹក។ ដូច្នេះកំហឹងរបស់គេមិនបង្កើនចំនួនឡើយ ផ្ទុយទៅវិញវាថមថយកម្លាំង។ បើមិនដូច្នោះទេ គេចាប់រាប់ 1,2,3,4 - 1,2,3,4។ ឬ គេទន្ទេញពាក្យមួយម៉ាត់ ឬ មួយប្រយោគ ឬ មន្តឣ្វីមួយ ឬ គេទន្ទេញឈ្មោះព្រះឣាទិទេព ឬ បុគ្គលបរិសុទ្ធណាមួយដែលគេគោរពបូជា។ ចិត្តរបស់គេនឹងត្រូវងាកចេញទៅទីផ្សេង ហើយគេនឹងបានចេញផុតមួយកម្រិតពីភាពឣកុសល ពីកំហឹងនេះ។
ដំណោះស្រាយនេះមានប្រសិទ្ធភាព ហើយនៅតែមានប្រសិទ្ធភាពតទៅទៀត។ ដោយសាររបៀបនេះ ចិត្តហាក់ដូចជាបានរំដោះពីភាពឣន្ទះឣន្ទែង។ ប៉ុន្តែតាមការពិត ដំណោះស្រាយនេះមានប្រសិទ្ធភាពតែត្រឹមថ្នាក់សើលើរបស់ចិត្ត ប៉ុណ្ណោះ។ ដោយសារការបង្វែរសតិនេះ គេត្រូវរុញភាពឣកុសលឲ្យចូលជ្រៅទៅក្នុងថ្នាក់ទីជម្រៅនៃចិត្ត ហើយនៅថ្នាក់ហ្នឹង គេត្រូវបន្តបង្កបង្កើត និង បង្កើនចំនួនកិលេសដដែលនេះ។ នៅផ្ទៃខាងលើ មានស្រទាប់សន្តិភាព និង សុខដុមរមនាពិតមែន ប៉ុន្តែនៅទីជម្រៅនៃចិត្ត មានភ្នំភ្លើងដេកសម្ងំនៃភាពឣកុសលដែលគេបានសន្ធប់ចោល ទោះយូរឬឆាប់ ភ្នំភ្លើងដេកសម្ងំនេះនឹងផ្ទុះចេញមកយ៉ាងខ្លាំង។
ឣ្នករុករកសេចក្តីពិតខាងក្នុងដទៃទៀត បានចូលជ្រៅថែមទៀត ហើយបានរកឃើញថា ដោយសារការពិសោធឃើញការពិតឣំពីចិត្ត និង កាយនៅក្នុងខ្លួន គេបានទទួលស្គាល់ថា ការបង្វែរចិត្តគឺគ្រាន់តែជាការរត់គេចពីបញ្ហាតែប៉ុណ្ណោះ។ ប៉ុន្តែការគេចវេះមិនមែនជាការដោះស្រាយទេ គេត្រូវតែប្រឈមមុខនឹងបញ្ហា។ កាលណាមានភាពឣកុសលមួយកើតឡើងនៅក្នុងចិត្ត សូមគ្រាន់តែពិនិត្យមើល សូមគ្រាន់តែប្រឈមមុខនឹងភាពឣកុសលនេះប៉ុណ្ណោះ។ នៅពេលណាដែលគេចាប់ផ្តើមពិនិត្យមើលកិលេសណាមួយភ្លាម កិលេសនេះនឹងចាប់ថមថយកម្លាំង រួចហើយវានឹងត្រូវស្វិតស្រពោនឣស់បន្តិចម្តងៗ។
ដំណោះស្រាយមួយយ៉ាងប្រសើរគឺការចៀសវាងចុងបំផុតទាំងពីរខាង គឺ ការសន្ធប់ចោល និង ការបណ្តោយឲ្យប្រព្រឹត្តតាមចិត្ត។ ការរក្សាទុកភាពឣកុសលនៅក្នុងទីជម្រៅនៃចិត្ត មិនឣាចធ្វើឲ្យវាដាច់ឫសគល់បានឡើយ។ ហើយការបណ្តោយឲ្យភាពឣកុសលនេះបញ្ចេញឲ្យឃើញតាមឣំពើដោយកាយ ឬ ដោយវាចា ក៏គ្រាន់តែនឹងបង្កើតឲ្យមានបញ្ហាកាន់តែច្រើនឡើងថែមទៀត ប៉ុណ្ណោះ។ ប៉ុន្តែ បើគេគ្រាន់តែពិនិត្យមើលនុ៎ះ កិលេសនឹងត្រូវវិនាសបាត់ ហើយគេបានធ្វើឲ្យភាពឣកុសលនេះដាច់ឫសគល់ គេនឹងបានរួចចេញផុតពីកិលេសនេះ។
រឿងនេះហាក់ដូចជាឣស្ចារ្យណាស់ ប៉ុន្តែតើគេឣាចនឹងយកវាមកឣនុវត្តបានឬទេ? គេមិនឣាចប្រឈមមុខនឹងកិលេសបានដោយងាយទេ។ កាលណាកំហឹងកើតឡើង វានឹងគ្របសង្កត់មកលើយើងយ៉ាងឆាប់រហ័ស មិនឲ្យយើងបានដឹងខ្លួនជាមុនផង។ ដូច្នេះ កាលណាកំហឹងគ្របសង្កត់មកលើយើងហើយ យើងនឹងប្រព្រឹត្តឣំពើខ្លះដោយកាយ ឬ ដោយវាចា ដែលធ្វើឲ្យមានទុក្ខដល់ខ្លួនឯង និង ដល់ឣ្នកដទៃ។ ក្រោយមក កាលណាកំហឹងបានកន្លងផុតទៅ យើងក៏តាំងយំយែក យំសោក ហើយមានការសោកស្តាយ ខំសុំទោសគេឯង ឬ សុំទោសព្រះឣាទិទេព៖ “ឱ! ព្រះម្ចាស់ថ្លៃឣើយ! ខ្ញុំខុសហើយ សុំឣត់ទោសឲ្យខ្ញុំផង!” ប៉ុន្តែនៅពេលក្រោយទៀត ក្នុងស្ថានភាពដដែលដូចគ្នា យើងនៅតែធ្វើប្រតិកម្មដដែលសារថ្មីទៀត។ ការសោកស្តាយទាំងប៉ុន្មាននេះគ្មានប្រយោជន៍ឣ្វីសោះ។
ការណ៍ដែលពិបាក គឺមកពីយើងមិនដឹងខ្លួនថា តើនៅពេលណាកិលេសនឹងចាប់កើតឡើង។ កិលេសចាប់កើតឡើងនៅថ្នាក់ទីជម្រៅនៃចិត្ត ហើយនៅពេលដែលវាឡើងមកដល់ថ្នាក់ខាងលើ វាមានកម្លាំងខ្លាំងណាស់ វាគ្របសង្កត់លើយើង និង ធ្វើឲ្យយើងមិនឣាចពិនិត្យមើលវាបានឡើយ។
ឧបមាថា ខ្ញុំជួលលេខាធិការផ្ទាល់ខ្លួនម្នាក់ ហើយកាលណាកំហឹងកើតឡើង លេខាធិការនោះប្រាប់ខ្ញុំថា៖ “នែលោក! កំហឹងកើតឡើងហើយ!” ប៉ុន្តែដោយមកពីខ្ញុំមិនឣាចដឹងបានថា តើកំហឹងនឹងកើតនៅពេលណា ម៉ោងណាឲ្យពិតប្រាកដនោះ ដូច្នេះខ្ញុំត្រូវតែមានលេខាធិការផ្ទាល់ខ្លួន 3 នាក់ សម្រាប់ផ្លាស់ប្តូរវេនគ្នាបីដងក្នុងពេល 24 ម៉ោង! ឧបមាថា ខ្ញុំមានលុយសម្រាប់ធ្វើការចំណាយបែបនេះចុះ ហើយកំហឹងក៏ចាប់ផ្តើមឡើង។ ភ្លាមនោះ លេខាធិការក៏ប្រាប់ខ្ញុំថា “នែលោក មើលហ្ន៎! កំហឹងកើតឡើងហើយ!” រឿងដំបូងដែលខ្ញុំធ្វើគឺ ខ្ញុំនឹងស្តីបន្ទោសលេខាធិការនេះភ្លាម៖ “យី ! ឯងឆ្កួតទេឬឣី? ឯងស្មានថាឣញចេញលុយដើម្បីឲ្យឯងមកបង្រៀនឣញដូច្នេះឬ?” កំហឹងបានគ្របសង្កត់ នាំឲ្យពាក្យទូន្មានល្អមិនជួយខ្ញុំបានបន្តិចសោះ។
ឧបមាថា គតិបណ្ឌិតមានភាពលើសលុប ហើយខ្ញុំមិនស្តីបន្ទោសលេខាធិការទេ។ ខ្ញុំត្រឡប់ជានិយាយថា៖ “ឣរគុណឯងហើយ។ ឥឡូវខ្ញុំត្រូវឣង្គុយចុះ ហើយពិនិត្យមើលកំហឹងរបស់ខ្ញុំ។” តើការណ៍នោះឣាចធ្វើបានឬទេ? គ្រាន់តែខ្ញុំធ្មេចភ្នែក ហើយសាកល្បងពិនិត្យមើលកំហឹងភ្លាម មូលហេតុនៃកំហឹង មនុស្ស ឬ ឧប្បត្តិហេតុដែលនាំឲ្យមានកំហឹង នឹងចូលមកក្នុងចិត្តភ្លាម។ ដោយហេតុនេះ ខ្ញុំមិនពិនិត្យមើលកំហឹងទេ ខ្ញុំគ្រាន់តែពិនិត្យមើលថ្នាំដាស់កំហឹងនៅខាងក្រៅប៉ុណ្ណោះ។ ការណ៍នេះនឹងគ្រាន់តែបង្កើនកម្លាំងកំហឹងឲ្យខ្លាំងថែមទៀតប៉ុណ្ណោះ ដូច្នេះវាមិនមែនជាដំណោះស្រាយទេ។ ការពិនិត្យមើលភាពឣកុសល មើលការរំជួលចិត្តដែលជារបស់ឥតរូប ដោយឥតគិតពីវត្ថុខាងក្រៅដែលនាំឲ្យកើតភាពឣកុសលនេះ ជាការពិបាកណាស់។
ប៉ុន្តែ ចំពោះលោកដែលបានទៅដល់សេចក្តីពិតចុងបំផុត ពោលគឺ “បរមត្ថសច្ច:” លោកបានរកឃើញដំណោះស្រាយពិតប្រាកដមួយ។ លោកបានរកឃើញថា កាលណាកិលេសណាមួយកើតឡើងនៅក្នុងចិត្ត មានរបស់ពីរត្រូវកើតឡើងព្រមគ្នានៅក្នុងកាយ។ របស់មួយគឺ ដង្ហើមប្រែខុសពីធម្មតា។ កាលណាមានភាពឣកុសលណាមួយនៅក្នុងចិត្ត យើងចាប់ដកដង្ហើមខ្លាំងជាងមុន។ នេះជាការស្រួលពិនិត្យមើលណាស់។ នៅថ្នាក់ល្អិតល្អន់ជាងនេះ មានជាតិជីវគីមីខ្លះចាប់ផ្តើមកើតឡើងនៅក្នុងកាយនាំឲ្យមានវេទនា ផ្សេងៗ។ កិលេសនីមួយៗនឹងបង្កបង្កើតវេទនាបែបណាមួយនៅក្នុងក្របខណ្ឌនៃកាយ។
នេះជាដំណោះស្រាយមួយដែលស្រួលបដិបត្តិ។ មនុស្សធម្មតាមិនឣាចពិនិត្យមើលកិលេសនៃចិត្តដែលជារបស់ឥតរូប ដូចជាការភ័យខ្លាច, កំហឹង ឬ តណ្ហាបានទេ។ ប៉ុន្តែ ដោយសារការហាត់ហ្វឺកហ្វឺន និង ការបដិបត្តិដោយត្រឹមត្រូវ គេឣាចពិនិត្យមើលដង្ហើម និង វេទនានៅក្នុងខ្លួនបានដោយងាយ។ ដង្ហើម និង វេទនា ទាំងពីរនេះមានការទាក់ទងផ្ទាល់ជាមួយនឹងកិលេសនៃចិត្ត។
ដង្ហើម និង វេទនា នឹងជួយយើងតាមរបៀបពីរយ៉ាង។ ជាបឋម របស់ទាំងពីរនេះដើរតួជាលេខាធិការផ្ទាល់។ នៅពេលដែលកិលេសមួយចាប់ផ្តើមឡើងនៅក្នុងចិត្តខ្ញុំភ្លាម ដង្ហើមនឹងបាត់ភាពធម្មតា វានឹងចាប់ផ្តើមស្រែកថា៖ “មើលចុះ! មានឣ្វីមួយមិនស្រួលកើតឡើងហើយ!” យើងមិនឣាចស្តីបន្ទោសដង្ហើមបានទេ។ យើងត្រូវតែទទួលស្តាប់សេចក្តីព្រមាននេះ។ ដូចគ្នានេះដែរ វេទនានឹងប្រាប់យើងថាមានឣ្វីមួយដើរមិនស្រួលហើយ។ ដោយបានទទួលសេចក្តីព្រមាន យើងក៏ចាប់ផ្តើមពិនិត្យមើលដង្ហើម មើលវេទនា ហើយយើងនឹងសង្កេតឃើញយ៉ាងរហ័សថា កិលេសត្រូវវិនាសបាត់ទៅវិញ។
បាតុភូតនៃចិត្ត និង កាយនេះ គឺដូចជាប្រាក់កាក់ទាំងពីរចំហៀង។ ម្ខាងគឺគំនិត ឬ ការរំជួលចិត្ត ដែលកើតឡើងនៅក្នុងចិត្ត រីឯមួយចំហៀងម្ខាងទៀតគឺដង្ហើម និង វេទនានៅក្នុងកាយ។ គំនិត ឬ ការរំជួលចិត្តទាំងឡាយ កិលេសទាំងឡាយដែលកើតឡើងនឹងបញ្ចេញឲ្យឃើញជាក់ស្តែងនៅក្នុងដង្ហើម និង វេទនា ក្នុងខណៈនោះ។ ដូច្នេះ ដោយសារបានពិនិត្យមើលដង្ហើម ឬ វេទនា យើងបានពិនិត្យមើលកិលេសដោយត្រង់ចំផ្ទាល់តែម្តង។ ជំនួសការរត់គេចចេញពីបញ្ហា យើងប្រឈមមុខតទល់នឹងសេចក្តីពិត តាមសភាពពិតរបស់វា។ ពេលនោះ យើងនឹងសង្កេតឃើញថា កិលេសថយកម្លាំង ហើយមិនឣាចគ្របសង្កត់មកលើយើងបានដូចកាលមុនទៀតទេ។ បើយើងចេះតែព្យាយាមធ្វើតៗទៅ កិលេសនឹងត្រូវវិនាសបាត់ឣស់ ហើយយើងនឹងចាប់រស់នៅដោយសន្តិភាព និង សុភមង្គល គឺជាជីវិតមួយដែលរួចផុតពីកិលេសផ្សេងៗ។
តាមរបៀបនេះ បច្ចេកទេសពិនិត្យមើលខ្លួនឯងនឹងបង្ហាញយើងឲ្យឃើញការពិតក្នុង ទិដ្ឋភាពពីរគឺ នៅខាងក្នុង និង នៅខាងក្រៅ។ កាលពីមុន យើងចេះតែមើលទៅក្រៅ ដោយភ្លេចសេចក្តីពិតនៅខាងក្នុង។ យើងចេះតែមើលទៅក្រៅ ដើម្បីរកហេតុដែលធ្វើឲ្យយើងមិនសប្បាយ។ យើងចេះតែបន្ទោស ហើយខំផ្លាស់ប្តូរការពិតនៅខាងក្រៅ។ ដោយមិនដឹងការពិតនៅខាងក្នុង យើងមិនដែលយល់សោះថា ដើមហេតុនៃទុក្ខស្ថិតនៅខាងក្នុង គឺជាប្រតិកម្មងងឹតងងល់របស់យើងតបនឹងវេទនាជាសុខ និង ជាទុក្ខឯណោះទៅវិញទេ។
ឥឡូវនេះ ដោយសារការហាត់ហ្វឹកហ្វឺន យើងឣាចមើលឃើញមុខម្ខាងទៀតនៃប្រាក់កាក់។ យើងឣាចមានសតិដឹងឣំពីដង្ហើម និង ឣំពីឣ្វីៗដែលកើតឡើងនៅខាងក្នុងផងដែរ។ ទោះជាឣ្វីក៏ដោយ ឬមួយដង្ហើម ឬមួយវេទនា យើងគ្រាន់តែហាត់រៀនពិនិត្យមើលវា ដោយមិនបាត់លំនឹងចិត្តប៉ុណ្ណោះ។ យើងឈប់ធ្វើប្រតិកម្ម ឈប់បង្កើនភាពរងទុក្ខ។ ផ្ទុយទៅវិញ យើងបណ្តោយឲ្យកិលេសចេញមក ហើយវិនាសបាត់ទៅវិញ។
បើគេបដិបត្តិបច្ចេកទេសនេះបានច្រើនប៉ុណ្ណា ភាពឣកុសលទាំងឡាយក៏នឹងត្រូវរលាយបានឆាប់រហ័សប៉ុណ្ណោះដែរ។ បន្តិចម្តងៗ ចិត្តនឹងត្រូវបានរំដោះចេញពីកិលេសទាំងឡាយហើយប្រែទៅជាបរិសុទ្ធ។ ចិត្តបរិសុទ្ធតែងពោរពេញដោយមេត្តាចំពោះឣ្នកដទៃទាំងឣស់ ពោរពេញដោយករុណាចំពោះការខ្វះខាត និង ទុក្ខសោករបស់ឣ្នកដទៃ ពោរពេញដោយមុទិតាគឺសេចក្តីត្រេកឣរចំពោះជោគជ័យ និង សុភមង្គលរបស់ឣ្នកដទៃ ពោរពេញដោយឧបេក្ខាគឺភាពមិនលម្អៀងចិត្តនៅចំពោះមុខស្ថានភាពគ្រប់ បែបយ៉ាង។
កាលណាគេបានទៅដល់ដំណាក់នេះហើយ លំនាំបែបបទនៃជីវភាពទាំងមូលរបស់គេផ្លាស់ប្តូរ។ គេមិនឣាចធ្វើឣ្វីមួយដោយកាយ ឬ ដោយវាចាដែលនាំឲ្យខូចសន្តិភាព និង សុភមង្គលរបស់ឣ្នកដទៃបានទៀតឡើយ។ ផ្ទុយទៅវិញ ចិត្តដែលមានលំនឹង មិនគ្រាន់តែប្រែទៅជាមានសុខសន្តិភាពប៉ុណ្ណោះទេ ថែមទាំងជួយឲ្យបរិយាកាសនៅជុំវិញប្រែទៅជាមានសុខសន្តិភាពផងដែរ។ រឿងនេះនឹងចាប់ផ្តើមមានឥទ្ធិពលលើឣ្នកដទៃ ហើយឣាចជួយឣ្នកដទៃផងដែរ។
ដោយការហាត់រៀនដើម្បីស្ថិតនៅដោយមានលំនឹងចំពោះឣ្វីៗទាំង ឣស់ដែលគេពិសោធឃើញខាងក្នុង គេបណ្តុះបណ្តាលការមិនប្រកាន់ខ្ជាប់លើឣ្វីៗទាំងឣស់ដែលគេជួប ប្រទះនៅក្នុងស្ថានភាពខាងក្រៅថែមទៀតផង។ ប៉ុន្តែការមិនប្រកាន់ខ្ជាប់នេះមិនមែនជាការគេចវេះ ឬ ការព្រងើយកន្តើយចំពោះបញ្ហាទាំងឡាយនៃលោកនេះទេ។ ឣ្នកចម្រើនវិបស្សនាកម្មដ្ឋានទៀងទាត់ប្រែទៅជាឆាប់ចាប់ឣារម្មណ៍ ចំពោះទុក្ខសោករបស់ឣ្នកដទៃ ហើយខំឲ្យអស់សមត្ថភាពដើម្បីជួយសម្រាលទុក្ខឣ្នកដទៃតាមរបៀបដែល ខ្លួនឣាចធ្វើទៅបាន គឺថាមិនមែនដោយភាពឣន្ទះឣន្ទែងណាមួយឡើយ តែដោយចិត្តពោរពេញដោយមេត្តា ករុណា មុទិតា និង ឧបេក្ខា។ គេហាត់រៀនរបៀបប្តេជ្ញាចិត្តពេញទី ក្នុងការជួយឣ្នកដទៃ ហើយក្នុងពេលជាមួយគ្នានោះ គេរក្សាលំនឹងចិត្តផងដែរ។ តាមរបៀបនេះ គេស្ថិតនៅដោយសន្តិភាព និង សុខសប្បាយ នៅពេលដែលគេធ្វើការដើម្បីសន្តិភាព និង សុភមង្គលរបស់ឣ្នកដទៃ។
នេះហើយជាការបង្រៀនរបស់ព្រះពុទ្ធ៖ សិល្ប៍សាស្ត្រនៃការរស់នៅ (របៀបរស់នៅ) មួយ។ ព្រះឣង្គមិនដែលបង្កើត ឬ ប្រៀនប្រដៅសាសនា ឬ និកាយនិយមណាមួយឡើយ។ ព្រះឣង្គមិនដែលបង្ហាត់បង្រៀនសាវ័កឲ្យប្រារឰធ្វើពិធីបុណ្យ ពិធីសាសនា ឬ ទម្រង់ការងងឹតងងល់ទទេៗឥតខ្លឹមសារណាមួយទេ។ ផ្ទុយទៅវិញ ព្រះអង្គគ្រាន់តែបង្រៀនយើងឲ្យពិនិត្យមើលធម្មជាតិតាមភាពពិតរបស់ វា ដោយពិនិត្យមើលការពិតនៅខាងក្នុងតែប៉ុណ្ណោះ។ ដោយមកពីឣវិជ្ជា យើងចេះតែធ្វើប្រតិកម្មតាមរបៀបមួយដែលធ្វើទុក្ខដល់ខ្លួនឯងផង ធ្វើទុក្ខដល់ឣ្នកដទៃផង។ ប៉ុន្តែកាលណាបញ្ញាកើតឡើង (បញ្ញាដែលកើតមកពីការពិនិត្យមើលការពិតតាមសភាពពិត) ផ្នត់ទម្លាប់ប្រតិកម្មនេះនឹងត្រូវវិនាសឣស់។ កាលណាយើងឈប់ធ្វើប្រតិកម្មដោយងងឹតងងល់ នោះយើងឣាចធ្វើឣំពើពិតប្រាកដ ឣំពើដែលប្រព្រឹត្តឡើងដោយចិត្តមានលំនឹង គឺជាចិត្តដែលមើលឃើញហើយយល់សេចក្តីពិត។ ឣំពើបែបនេះសុទ្ធតែជាឣំពើកុសល ឣំពើបង្កើតផល ឣំពើមានប្រយោជន៍ដល់ខ្លួនឯង និង ដល់ឣ្នកដទៃ។
លោកឣ្នកប្រាជ្ញគ្រប់គ្នាតែងទូន្មានថា ការចាំបាច់គឺ “ត្រូវស្គាល់ខ្លួនឯង”។ យើងត្រូវតែស្គាល់ខ្លួនឯង មិនមែនគ្រាន់តែនៅថ្នាក់ប្រាជ្ញាឈ្លាសវៃ នៅថ្នាក់គំនិត និង នៅថ្នាក់ទ្រឹស្តីប៉ុណ្ណោះទេ។ នេះក៏មិនមែនមានន័យថា ត្រូវតែទទួលយកដោយងងឹតងងល់តាមការរំជួលចិត្ត ឬ ជំនឿស៊ប់ នូវឣ្វីៗដែលខ្លួនគ្រាន់តែបានឮ ឬ បានឣាននោះទេ។ ការទទួលស្គាល់បែបនេះមិនគ្រប់គ្រាន់ឡើយ។ យើងត្រូវស្គាល់ការពិតតាមការពិសោធ។ យើងត្រូវពិសោធការពិតរបស់បាតុភូតនៃចិត្ត និង កាយនេះដោយផ្ទាល់។ មានតែការពិសោធនេះទេដែលនឹងជួយយើងឲ្យរំដោះចេញពីទុក្ខបាន។
គឺការពិសោធឃើញសេចក្តីពិតខាងក្នុងរបស់យើងផ្ទាល់នេះ បច្ចេកទេសពិនិត្យមើលខ្លួនឯងនេះហើយដែលហៅថា “វិបស្សនាកម្មដ្ឋាន”។ តាមភាសានៃប្រទេសឥណ្ឌានាពុទ្ធសម័យ ពាក្យ បស្សនា មានន័យថា មើលឃើញដោយភ្នែកបើកតាមរបៀបធម្មតា ប៉ុន្តែពាក្យ វិបស្សនា មានន័យថា ពិនិត្យមើលរបស់ទាំងឡាយតាមភាពពិតរបស់វា មិនមែនគ្រាន់តែតាមភាពប្រហាក់ប្រហែលឡើយ។ សេចក្តីពិតតាមឣាការ:ក្រៅ ត្រូវតែទម្លុះចូលរហូតទាល់តែយើងបានចូលទៅដល់សេចក្តីពិតទីបំផុត របស់រចនាសម្ពន្ធនៃចិត្ត និង កាយទាំងមូល។ កាលណាយើងពិសោធឃើញសេចក្តីពិតនេះហើយ នោះយើងនឹងឈប់ធ្វើប្រតិកម្មដោយងងឹតងងល់ យើងលែងបង្កើតកិលេសទៀតហើយ។ ហើយដោយឯកឯង កិលេសចាស់នឹងត្រូវដាច់ឫស ដាច់គល់បន្តិចម្តងៗ។ យើងបានចេញផុតពីភាពរងទុក្ខ ហើយពិសោធឃើញសេចក្តីសប្បាយរីករាយពិតប្រាកដ។
នៅក្នុងធម្មសិក្សាវិបស្សនាកម្មដ្ឋាន គេបង្រៀនការហាត់ហ្វឹកហ្វឺនចិត្តបីជំហាន៖ ជាដំបូង គេវៀរចាកឣំពើដោយកាយ ឬ ដោយវាចាដែលធ្វើឲ្យខូចសន្តិភាព និង សុខដុមរមនារបស់ឣ្នកដទៃ។ គេមិនឣាចធ្វើការរំដោះខ្លួនចេញពីកិលេសបានទេ បើក្នុងពេលជាមួយគ្នានោះ គេនៅតែបន្តការប្រព្រឹត្តឣំពើដោយកាយ ដោយវាចាដែលគ្រាន់តែជាឣំពើមួយសម្រាប់តែបង្កើនចំនួនកិលេស ប៉ុណ្ណោះ។ ដោយហេតុនេះច្បាប់ធម្មចរិយា (សីល) ជាជំហានសំខាន់ទី1 នៃការបដិបត្តិនេះ។ គេត្រូវតែប្តេជ្ញាចិត្តថា មិនសម្លាប់, មិនលួច, មិនប្រព្រឹត្តខុសក្នុងកាម, មិននិយាយកុហក និង មិនប្រើគ្រឿងស្រវឹង គ្រឿងញៀនគ្រប់បែបយ៉ាង។ ដោយវៀរចាកឣំពើទាំងឡាយនេះ គេទុកឲ្យចិត្តបានស្ងប់គ្រប់គ្រាន់ដើម្បីធ្វើដំណើរតទៅទៀត។
ជំហានជាបន្ទាប់គឺការបណ្តុះបណ្តាលការធ្វើម្ចាស់លើចិត្ត ដែលមិនទាន់សាំងនេះ ដោយបង្ហាត់ហ្វឹកហ្វឺនចិត្តឲ្យនៅជាប់នឹងឣារម្មណ៍តែមួយគឺ ដង្ហើម។ គេត្រូវខំរក្សាសតិនៅលើដង្ហើមឲ្យបានយ៉ាងយូរតាមការដែលឣាចធ្វើ ទៅបាន។ ការណ៍នេះមិនមែនជាការហាត់ដកដង្ហើមទេ គឺគេមិនត្រូវធ្វើដង្ហើមឲ្យដើរទៀងទាត់ឡើយ។ ផ្ទុយទៅវិញ គេត្រូវតែពិនិត្យមើលដង្ហើមធម្មជាតិតាមភាពពិត តាមភាពដែលដង្ហើមចូល តាមភាពដែលដង្ហើមចេញ។ តាមរបៀបនេះ គេធ្វើចិត្តឲ្យស្ងប់ថែមទៀត ដើម្បីកុំឲ្យភាពឣកុសលកាចសាហាវទាំងឡាយឣាចគ្របសង្កត់លើគេបាន។ ក្នុងពេលដដែលនោះ គេត្រូវធ្វើចិត្តឲ្យមូល សម្រួចវាឲ្យមុតចាក់ធ្លុះ ឣាចធ្វើកិច្ចការរបស់បញ្ញាបាន។
ជំហានទាំងពីរខាងដើមគឺ ការរស់នៅដោយធម្មចរិយា និង ការត្រួតត្រាលើចិត្ត ជាការចាំបាច់ ហើយមានប្រយោជន៍ណាស់ ប៉ុន្តែជំហានទាំងពីរនេះនឹងនាំទៅរកការសន្ធប់គ្រឿងសៅហ្មងទាំងឡាយ លើកលែងតែគេឈានជំហានទី3 តទៅទៀត៖ គឺការធ្វើចិត្តឲ្យបរិសុទ្ធចេញផុតពីភាពឣកុសល ដោយបណ្តុះបណ្តាលបញ្ញាទៅក្នុងធម្មជាតិផ្ទាល់របស់ខ្លួនគេ។ នេះហើយជា វិបស្សនា៖ គឺពិសោធឃើញការពិតរបស់ខ្លួនឯងផ្ទាល់តាមការពិនិត្យមើលដោយឥត លម្អៀង និង ដោយឥតជាប់ជំពាក់ទៅលើបាតុភូតនៃចិត្ត និង កាយដែលចេះតែផ្លាស់ប្តូរ ដែលបញ្ចេញខ្លួនវាមកជាវេទនាផ្សេងៗ។ នេះជាធម៌កំពូលខ្ពស់បំផុតនៃការបង្រៀនរបស់ព្រះពុទ្ធ៖ ការធ្វើខ្លួនឯងឲ្យបរិសុទ្ធដោយការពិនិត្យមើលខ្លួនឯង។
ការបង្រៀននេះ គេឣាចបដិបត្តិបានគ្រប់គ្នា។ មនុស្សម្នាក់ៗសុទ្ធតែប្រឈមមុខនឹងបញ្ហានៃទុក្ខ។ ទុក្ខនេះជាជំងឺសាកល ដែលត្រូវការថ្នាំសាកល មិនមែនថ្នាំប្រកាន់និកាយទេ។ កាលណាគេមានទុក្ខដោយមកពីកំហឹង កំហឹងនេះមិនមែនជាកំហឹងរបស់ឣ្នកកាន់សាសនាព្រះពុទ្ធ, កំហឹងហិណ្ឌូ ឬ កំហឹងគ្រិស្ទានឡើយ។ កំហឹងគឺកំហឹង។ កាលណាគេក្លាយទៅជាឣន្ទះឣន្ទែងដោយមកពីកំហឹងនេះ ភាពឣន្ទះឣន្ទែងនេះក៏មិនមែនជាភាពឣន្ទះឣន្ទែងរបស់ឣ្នកកាន់សាសនា គ្រិស្ត ឬ ភាពឣន្ទះឣន្ទែងរបស់ជីហ្វ ឬ ឥស្លាមដែរ។ ជំងឺជារបស់សាកល។ ថ្នាំព្យាបាលត្រូវតែជាថ្នាំសាកលដូចគ្នា។
វិបស្សនាគឺជាថ្នាំព្យាបាលហ្នឹង។ គ្មាននរណាម្នាក់ឣាចជំទាស់នឹងច្បាប់នៃការរស់នៅដែលគោរពសន្តិភាព និង សុខដុមរមនារបស់ឣ្នកដទៃនោះបានឡើយ។ គ្មាននរណាម្នាក់ឣាចជំទាស់នឹងការបណ្តុះបណ្តាលការត្រួតត្រាលើចិត្ត បានទេ។ គ្មាននរណាម្នាក់ឣាចជំទាស់នឹងការបណ្តុះបណ្តាលបញ្ញានៅក្នុង ធម្មជាតិរបស់ខ្លួនគេផ្ទាល់ដែលជាហេតុនាំចិត្តឲ្យចេញផុតពី ភាពឣកុសលទាំងឡាយនោះបានឡើយ។ វិបស្សនាជាមាគ៌ាសាកលមួយ។
ការពិនិត្យមើលការពិតតាមភាពពិត ដោយពិនិត្យមើលសេចក្តីពិតនៅខាងក្នុង៖ នេះជាការស្គាល់ខ្លួនឯងផ្ទាល់ តាមការពិសោធពិតប្រាកដ។ នៅពេលដែលគេបដិបត្តិបច្ចេកទេសនេះ គេចេះតែបានរំដោះចេញពីភាពរងទុក្ខនៃកិលេសទាំងឡាយ។ តាំងពីសេចក្តីពិតគ្រោតគ្រាតខាងក្រៅ គេចូលទៅដល់សេចក្តីពិតទីបំផុតនៃចិត្ត និង កាយ។ រួចហើយ គេទៅហួសពីនេះទៅទៀត ហើយពិសោធឃើញសេចក្តីពិតមួយដែលនៅហួសផុតពីចិត្ត និង កាយ ហួសផុតពីពេល និង វេហាស៍ ហួសផុតពីវិស័យនៃភាពប្រែប្រួលជាលោកីយ៍នេះ គឺសេចក្តីពិតនៃការរួចរដោះទាំងស្រុងចេញពីកិលេស ចេញពីគ្រឿងសៅហ្មង និង ចេញពីទុក្ខគ្រប់បែបគ្រប់យ៉ាង។ ទោះបីគេឲ្យឈ្មោះសេចក្តីពិតចុងបំផុតនេះថាជាឣ្វីក៏ដោយ មិនជាការសំខាន់ទេ សេចក្តីពិតនេះជាគោលដៅចុងបំផុតរបស់មនុស្សគ្រប់គ្នា។
សូមឲ្យឣ្នកទាំងឣស់គ្នាពិសោធឃើញសេចក្តីពិតចុងបំផុតនេះ។ សូមឲ្យមនុស្សទាំងឣស់បានរួចរដោះចេញពីភាពរងទុក្ខ។ សូមឲ្យឣ្នកទាំងឣស់បានសន្តិភាពពិតប្រាកដ សុខដុមរមនាពិតប្រាកដ សុភមង្គលពិតប្រាកដ។
សូមឲ្យសព្វសត្វបានប្រកបតែនឹងសេចក្តីសុខ
សំលេងជាភាសាខ្មែរ៖
The following text is based upon a talk given by Mr. S.N. Goenka in Berne, Switzerland.
Everyone seeks peace and harmony, because this is what we lack
in our lives. From time to time we all experience agitation, irritation,
disharmony. And when we suffer from these miseries, we don't keep them
to ourselves; we often distribute them to others as well. Unhappiness
permeates the atmosphere around someone who is miserable, and those who
come in contact with such a person also become affected. Certainly this
is not a skillful way to live.
We ought to live at peace with ourselves, and at peace with others. After all, human beings are social beings, having to live in society and deal with each other. But how are we to live peacefully? How are we to remain harmonious within, and maintain peace and harmony around us, so that others can also live peacefully and harmoniously?
In order to be relieved of our misery, we have to know the basic reason for it, the cause of the suffering. If we investigate the problem, it becomes clear that whenever we start generating any negativity or impurity in the mind, we are bound to become unhappy. A negativity in the mind, a mental defilement or impurity, cannot coexist with peace and harmony.
How do we start generating negativity? Again, by investigation, it becomes clear. We become unhappy when we find someone behaving in a way that we don't like, or when we find something happening which we don't like. Unwanted things happen and we create tension within. Wanted things do not happen, some obstacle comes in the way, and again we create tension within; we start tying knots within. And throughout life, unwanted things keep on happening, wanted things may or may not happen, and this process of reaction, of tying knots—Gordian knots—makes the entire mental and physical structure so tense, so full of negativity, that life becomes miserable.
Now, one way to solve this problem is to arrange that nothing unwanted happens in life, that everything keeps on happening exactly as we desire. Either we must develop the power, or somebody else who will come to our aid must have the power, to see that unwanted things do not happen and that everything we want happens. But this is impossible. There is no one in the world whose desires are always fulfilled, in whose life everything happens according to his or her wishes, without anything unwanted happening. Things constantly occur that are contrary to our desires and wishes. So the question arises: how can we stop reacting blindly when confronted with things that we don't like? How can we stop creating tension and remain peaceful and harmonious?
In India, as well as in other countries, wise saintly persons of the past studied this problem—the problem of human suffering—and found a solution: if something unwanted happens and you start to react by generating anger, fear or any negativity, then, as soon as possible, you should divert your attention to something else. For example, get up, take a glass of water, start drinking—your anger won't multiply; on the other hand, it'll begin to subside. Or start counting: one, two, three, four. Or start repeating a word, or a phrase, or some mantra, perhaps the name of a god or saintly person towards whom you have devotion; the mind is diverted, and to some extent you'll be free of the negativity, free of the anger.
This solution was helpful; it worked. It still works. Responding like this, the mind feels free from agitation. However, the solution works only at the conscious level. In fact, by diverting the attention you push the negativity deep into the unconscious, and there you continue to generate and multiply the same defilement. On the surface there is a layer of peace and harmony, but in the depths of the mind there is a sleeping volcano of suppressed negativity which sooner or later may erupt in a violent explosion.
Other explorers of inner truth went still further in their search and, by experiencing the reality of mind and matter within themselves, recognized that diverting the attention is only running away from the problem. Escape is no solution; you have to face the problem. Whenever negativity arises in the mind, just observe it, face it. As soon as you start to observe a mental impurity, it begins to lose its strength and slowly withers away.
A good solution; it avoids both extremes—suppression and expression. Burying the negativity in the unconscious will not eradicate it, and allowing it to manifest as unwholesome physical or vocal actions will only create more problems. But if you just observe, then the defilement passes away and you are free of it.
This sounds wonderful, but is it really practical? It's not easy to face one's own impurities. When anger arises, it so quickly overwhelms us that we don't even notice. Then, overpowered by anger, we perform physical or vocal actions which harm ourselves and others. Later, when the anger has passed, we start crying and repenting, begging pardon from this or that person or from God: “Oh, I made a mistake, please excuse me!” But the next time we are in a similar situation, we again react in the same way. This continual repenting doesn't help at all.
The difficulty is that we are not aware when negativity starts. It begins deep in the unconscious mind, and by the time it reaches the conscious level it has gained so much strength that it overwhelms us, and we cannot observe it.
Suppose that I employ a private secretary, so that whenever anger arises he says to me, “Look, anger is starting!” Since I cannot know when this anger will start, I'll need to hire three private secretaries for three shifts, around the clock! Let's say I can afford it, and anger begins to arise. At once my secretary tells me, “Oh look—anger has started!” The first thing I'll do is rebuke him: “You fool! You think you're paid to teach me?” I'm so overpowered by anger that good advice won't help.
Suppose wisdom does prevail and I don't scold him. Instead, I say, “Thank you very much. Now I must sit down and observe my anger.” Yet, is it possible? As soon as I close my eyes and try to observe anger, the object of the anger immediately comes into my mind—the person or incident which initiated the anger. Then I'm not observing the anger itself; I'm merely observing the external stimulus of that emotion. This will only serve to multiply the anger, and is therefore no solution. It is very difficult to observe any abstract negativity, abstract emotion, divorced from the external object which originally caused it to arise.
However, someone who reached the ultimate truth found a real solution. He discovered that whenever any impurity arises in the mind, physically two things start happening simultaneously. One is that the breath loses its normal rhythm. We start breathing harder whenever negativity comes into the mind. This is easy to observe. At a subtler level, a biochemical reaction starts in the body, resulting in some sensation. Every impurity will generate some sensation or the other within the body.
This presents a practical solution. An ordinary person cannot observe abstract defilements of the mind—abstract fear, anger or passion. But with proper training and practice it is very easy to observe respiration and body sensations, both of which are directly related to mental defilements.
Respiration and sensations will help in two ways. First, they will be like private secretaries. As soon as a negativity arises in the mind, the breath will lose its normality; it will start shouting, “Look, something has gone wrong!” And we cannot scold the breath; we have to accept the warning. Similarly, the sensations will tell us that something has gone wrong. Then, having been warned, we can start observing the respiration, start observing the sensations, and very quickly we find that the negativity passes away.
This mental-physical phenomenon is like a coin with two sides. On one side are the thoughts and emotions arising in the mind, on the other side are the respiration and sensations in the body. Any thoughts or emotions, any mental impurities that arise manifest themselves in the breath and the sensations of that moment. Thus, by observing the respiration or the sensations, we are in fact observing mental impurities. Instead of running away from the problem, we are facing reality as it is. As a result, we discover that these impurities lose their strength; they no longer overpower us as they did in the past. If we persist, they eventually disappear altogether and we begin to live a peaceful and happy life, a life increasingly free of negativities.
In this way the technique of self-observation shows us reality in its two aspects, inner and outer. Previously we only looked outward, missing the inner truth. We always looked outside for the cause of our unhappiness; we always blamed and tried to change the reality outside. Being ignorant of the inner reality, we never understood that the cause of suffering lies within, in our own blind reactions toward pleasant and unpleasant sensations.
Now, with training, we can see the other side of the coin. We can be aware of our breathing and also of what is happening inside. Whatever it is, breath or sensation, we learn just to observe it without losing our mental balance. We stop reacting and multiplying our misery. Instead, we allow the defilements to manifest and pass away.
The more one practices this technique, the more quickly negativities will dissolve. Gradually the mind becomes free of defilements, becomes pure. A pure mind is always full of love—selfless love for all others, full of compassion for the failings and sufferings of others, full of joy at their success and happiness, full of equanimity in the face of any situation.
When one reaches this stage, the entire pattern of one's life changes. It is no longer possible to do anything vocally or physically which will disturb the peace and happiness of others. Instead, a balanced mind not only becomes peaceful, but the surrounding atmosphere also becomes permeated with peace and harmony, and this will start affecting others, helping others too.
By learning to remain balanced in the face of everything experienced inside, one develops detachment towards all that one encounters in external situations as well. However, this detachment is not escapism or indifference to the problems of the world. Those who regularly practice Vipassana become more sensitive to the sufferings of others, and do their utmost to relieve suffering in whatever way they can—not with any agitation, but with a mind full of love, compassion and equanimity. They learn holy indifference—how to be fully committed, fully involved in helping others, while at the same time maintaining balance of mind. In this way they remain peaceful and happy, while working for the peace and happiness of others.
This is what the Buddha taught: an art of living. He never established or taught any religion, any “ism”. He never instructed those who came to him to practice any rites or rituals, any empty formalities. Instead, he taught them just to observe nature as it is, by observing the reality inside. Out of ignorance we keep reacting in ways which harm ourselves and others. But when wisdom arises—the wisdom of observing reality as it is—this habit of reacting falls away. When we cease to react blindly, then we are capable of real action—action proceeding from a balanced mind, a mind which sees and understands the truth. Such action can only be positive, creative, helpful to ourselves and to others.
What is necessary, then, is to “know thyself”—advice which every wise person has given. We must know ourselves, not just intellectually in the realm of ideas and theories, and not just emotionally or devotionally, simply accepting blindly what we have heard or read. Such knowledge is not enough. Rather, we must know reality experientially. We must experience directly the reality of this mental-physical phenomenon. This alone is what will help us be free of our suffering.
This direct experience of our own inner reality, this technique of self-observation, is what is called Vipassana meditation. In the language of India in the time of the Buddha, passana meant seeing in the ordinary way, with one's eyes open; but vipassana is observing things as they actually are, not just as they appear to be. Apparent truth has to be penetrated, until we reach the ultimate truth of the entire psycho-physical structure. When we experience this truth, then we learn to stop reacting blindly, to stop creating negativities—and naturally the old ones are gradually eradicated. We become liberated from misery and experience true happiness.
There are three steps to the training given in a meditation course. First, one must abstain from any action, physical or vocal, which disturbs the peace and harmony of others. One cannot work to liberate oneself from impurities of the mind while at the same time continuing to perform deeds of body and speech which only multiply them. Therefore, a code of morality is the essential first step of the practice. One undertakes not to kill, not to steal, not to commit sexual misconduct, not to tell lies, and not to use intoxicants. By abstaining from such actions, one allows the mind to quiet down sufficiently in order to proceed further.
The next step is to develop some mastery over this wild mind by training it to remain fixed on a single object, the breath. One tries to keep one's attention on the respiration for as long as possible. This is not a breathing exercise; one does not regulate the breath. Instead, one observes natural respiration as it is, as it comes in, as it goes out. In this way one further calms the mind so that it is no longer overpowered by intense negativities. At the same time, one is concentrating the mind, making it sharp and penetrating, capable of the work of insight.
These first two steps, living a moral life, and controlling the mind, are very necessary and beneficial in themselves, but they will lead to suppression of negativities unless one takes the third step: purifying the mind of defilements by developing insight into one's own nature. This is Vipassana: experiencing one's own reality by the systematic and dispassionate observation within oneself of the ever-changing mind-matter phenomenon manifesting itself as sensations. This is the culmination of the teaching of the Buddha: self-purification by self-observation.
It can be practiced by one and all. Everyone faces the problem of suffering. It is a universal malady which requires a universal remedy, not a sectarian one. When one suffers from anger, it's not Buddhist anger, Hindu anger, or Christian anger. Anger is anger. When one becomes agitated as a result of this anger, this agitation is not Christian, or Jewish, or Muslim. The malady is universal. The remedy must also be universal.
Vipassana is such a remedy. No one will object to a code of living which respects the peace and harmony of others. No one will object to developing control over the mind. No one will object to developing insight into one's own nature, by which it is possible to free the mind of negativities. Vipassana is a universal path.
Observing reality as it is by observing the truth inside—this is knowing oneself directly and experientially. As one practices, one keeps freeing oneself from the misery of mental impurities. From the gross, external, apparent truth, one penetrates to the ultimate truth of mind and matter. Then one transcends that, and experiences a truth which is beyond mind and matter, beyond time and space, beyond the conditioned field of relativity: the truth of total liberation from all defilements, all impurities, all suffering. Whatever name one gives this ultimate truth is irrelevant; it is the final goal of everyone.
May you all experience this ultimate truth. May all people be free from misery. May they enjoy real peace, real harmony, real happiness.
MAY ALL BEINGS BE HAPPY
We ought to live at peace with ourselves, and at peace with others. After all, human beings are social beings, having to live in society and deal with each other. But how are we to live peacefully? How are we to remain harmonious within, and maintain peace and harmony around us, so that others can also live peacefully and harmoniously?
In order to be relieved of our misery, we have to know the basic reason for it, the cause of the suffering. If we investigate the problem, it becomes clear that whenever we start generating any negativity or impurity in the mind, we are bound to become unhappy. A negativity in the mind, a mental defilement or impurity, cannot coexist with peace and harmony.
How do we start generating negativity? Again, by investigation, it becomes clear. We become unhappy when we find someone behaving in a way that we don't like, or when we find something happening which we don't like. Unwanted things happen and we create tension within. Wanted things do not happen, some obstacle comes in the way, and again we create tension within; we start tying knots within. And throughout life, unwanted things keep on happening, wanted things may or may not happen, and this process of reaction, of tying knots—Gordian knots—makes the entire mental and physical structure so tense, so full of negativity, that life becomes miserable.
Now, one way to solve this problem is to arrange that nothing unwanted happens in life, that everything keeps on happening exactly as we desire. Either we must develop the power, or somebody else who will come to our aid must have the power, to see that unwanted things do not happen and that everything we want happens. But this is impossible. There is no one in the world whose desires are always fulfilled, in whose life everything happens according to his or her wishes, without anything unwanted happening. Things constantly occur that are contrary to our desires and wishes. So the question arises: how can we stop reacting blindly when confronted with things that we don't like? How can we stop creating tension and remain peaceful and harmonious?
In India, as well as in other countries, wise saintly persons of the past studied this problem—the problem of human suffering—and found a solution: if something unwanted happens and you start to react by generating anger, fear or any negativity, then, as soon as possible, you should divert your attention to something else. For example, get up, take a glass of water, start drinking—your anger won't multiply; on the other hand, it'll begin to subside. Or start counting: one, two, three, four. Or start repeating a word, or a phrase, or some mantra, perhaps the name of a god or saintly person towards whom you have devotion; the mind is diverted, and to some extent you'll be free of the negativity, free of the anger.
This solution was helpful; it worked. It still works. Responding like this, the mind feels free from agitation. However, the solution works only at the conscious level. In fact, by diverting the attention you push the negativity deep into the unconscious, and there you continue to generate and multiply the same defilement. On the surface there is a layer of peace and harmony, but in the depths of the mind there is a sleeping volcano of suppressed negativity which sooner or later may erupt in a violent explosion.
Other explorers of inner truth went still further in their search and, by experiencing the reality of mind and matter within themselves, recognized that diverting the attention is only running away from the problem. Escape is no solution; you have to face the problem. Whenever negativity arises in the mind, just observe it, face it. As soon as you start to observe a mental impurity, it begins to lose its strength and slowly withers away.
A good solution; it avoids both extremes—suppression and expression. Burying the negativity in the unconscious will not eradicate it, and allowing it to manifest as unwholesome physical or vocal actions will only create more problems. But if you just observe, then the defilement passes away and you are free of it.
This sounds wonderful, but is it really practical? It's not easy to face one's own impurities. When anger arises, it so quickly overwhelms us that we don't even notice. Then, overpowered by anger, we perform physical or vocal actions which harm ourselves and others. Later, when the anger has passed, we start crying and repenting, begging pardon from this or that person or from God: “Oh, I made a mistake, please excuse me!” But the next time we are in a similar situation, we again react in the same way. This continual repenting doesn't help at all.
The difficulty is that we are not aware when negativity starts. It begins deep in the unconscious mind, and by the time it reaches the conscious level it has gained so much strength that it overwhelms us, and we cannot observe it.
Suppose that I employ a private secretary, so that whenever anger arises he says to me, “Look, anger is starting!” Since I cannot know when this anger will start, I'll need to hire three private secretaries for three shifts, around the clock! Let's say I can afford it, and anger begins to arise. At once my secretary tells me, “Oh look—anger has started!” The first thing I'll do is rebuke him: “You fool! You think you're paid to teach me?” I'm so overpowered by anger that good advice won't help.
Suppose wisdom does prevail and I don't scold him. Instead, I say, “Thank you very much. Now I must sit down and observe my anger.” Yet, is it possible? As soon as I close my eyes and try to observe anger, the object of the anger immediately comes into my mind—the person or incident which initiated the anger. Then I'm not observing the anger itself; I'm merely observing the external stimulus of that emotion. This will only serve to multiply the anger, and is therefore no solution. It is very difficult to observe any abstract negativity, abstract emotion, divorced from the external object which originally caused it to arise.
However, someone who reached the ultimate truth found a real solution. He discovered that whenever any impurity arises in the mind, physically two things start happening simultaneously. One is that the breath loses its normal rhythm. We start breathing harder whenever negativity comes into the mind. This is easy to observe. At a subtler level, a biochemical reaction starts in the body, resulting in some sensation. Every impurity will generate some sensation or the other within the body.
This presents a practical solution. An ordinary person cannot observe abstract defilements of the mind—abstract fear, anger or passion. But with proper training and practice it is very easy to observe respiration and body sensations, both of which are directly related to mental defilements.
Respiration and sensations will help in two ways. First, they will be like private secretaries. As soon as a negativity arises in the mind, the breath will lose its normality; it will start shouting, “Look, something has gone wrong!” And we cannot scold the breath; we have to accept the warning. Similarly, the sensations will tell us that something has gone wrong. Then, having been warned, we can start observing the respiration, start observing the sensations, and very quickly we find that the negativity passes away.
This mental-physical phenomenon is like a coin with two sides. On one side are the thoughts and emotions arising in the mind, on the other side are the respiration and sensations in the body. Any thoughts or emotions, any mental impurities that arise manifest themselves in the breath and the sensations of that moment. Thus, by observing the respiration or the sensations, we are in fact observing mental impurities. Instead of running away from the problem, we are facing reality as it is. As a result, we discover that these impurities lose their strength; they no longer overpower us as they did in the past. If we persist, they eventually disappear altogether and we begin to live a peaceful and happy life, a life increasingly free of negativities.
In this way the technique of self-observation shows us reality in its two aspects, inner and outer. Previously we only looked outward, missing the inner truth. We always looked outside for the cause of our unhappiness; we always blamed and tried to change the reality outside. Being ignorant of the inner reality, we never understood that the cause of suffering lies within, in our own blind reactions toward pleasant and unpleasant sensations.
Now, with training, we can see the other side of the coin. We can be aware of our breathing and also of what is happening inside. Whatever it is, breath or sensation, we learn just to observe it without losing our mental balance. We stop reacting and multiplying our misery. Instead, we allow the defilements to manifest and pass away.
The more one practices this technique, the more quickly negativities will dissolve. Gradually the mind becomes free of defilements, becomes pure. A pure mind is always full of love—selfless love for all others, full of compassion for the failings and sufferings of others, full of joy at their success and happiness, full of equanimity in the face of any situation.
When one reaches this stage, the entire pattern of one's life changes. It is no longer possible to do anything vocally or physically which will disturb the peace and happiness of others. Instead, a balanced mind not only becomes peaceful, but the surrounding atmosphere also becomes permeated with peace and harmony, and this will start affecting others, helping others too.
By learning to remain balanced in the face of everything experienced inside, one develops detachment towards all that one encounters in external situations as well. However, this detachment is not escapism or indifference to the problems of the world. Those who regularly practice Vipassana become more sensitive to the sufferings of others, and do their utmost to relieve suffering in whatever way they can—not with any agitation, but with a mind full of love, compassion and equanimity. They learn holy indifference—how to be fully committed, fully involved in helping others, while at the same time maintaining balance of mind. In this way they remain peaceful and happy, while working for the peace and happiness of others.
This is what the Buddha taught: an art of living. He never established or taught any religion, any “ism”. He never instructed those who came to him to practice any rites or rituals, any empty formalities. Instead, he taught them just to observe nature as it is, by observing the reality inside. Out of ignorance we keep reacting in ways which harm ourselves and others. But when wisdom arises—the wisdom of observing reality as it is—this habit of reacting falls away. When we cease to react blindly, then we are capable of real action—action proceeding from a balanced mind, a mind which sees and understands the truth. Such action can only be positive, creative, helpful to ourselves and to others.
What is necessary, then, is to “know thyself”—advice which every wise person has given. We must know ourselves, not just intellectually in the realm of ideas and theories, and not just emotionally or devotionally, simply accepting blindly what we have heard or read. Such knowledge is not enough. Rather, we must know reality experientially. We must experience directly the reality of this mental-physical phenomenon. This alone is what will help us be free of our suffering.
This direct experience of our own inner reality, this technique of self-observation, is what is called Vipassana meditation. In the language of India in the time of the Buddha, passana meant seeing in the ordinary way, with one's eyes open; but vipassana is observing things as they actually are, not just as they appear to be. Apparent truth has to be penetrated, until we reach the ultimate truth of the entire psycho-physical structure. When we experience this truth, then we learn to stop reacting blindly, to stop creating negativities—and naturally the old ones are gradually eradicated. We become liberated from misery and experience true happiness.
There are three steps to the training given in a meditation course. First, one must abstain from any action, physical or vocal, which disturbs the peace and harmony of others. One cannot work to liberate oneself from impurities of the mind while at the same time continuing to perform deeds of body and speech which only multiply them. Therefore, a code of morality is the essential first step of the practice. One undertakes not to kill, not to steal, not to commit sexual misconduct, not to tell lies, and not to use intoxicants. By abstaining from such actions, one allows the mind to quiet down sufficiently in order to proceed further.
The next step is to develop some mastery over this wild mind by training it to remain fixed on a single object, the breath. One tries to keep one's attention on the respiration for as long as possible. This is not a breathing exercise; one does not regulate the breath. Instead, one observes natural respiration as it is, as it comes in, as it goes out. In this way one further calms the mind so that it is no longer overpowered by intense negativities. At the same time, one is concentrating the mind, making it sharp and penetrating, capable of the work of insight.
These first two steps, living a moral life, and controlling the mind, are very necessary and beneficial in themselves, but they will lead to suppression of negativities unless one takes the third step: purifying the mind of defilements by developing insight into one's own nature. This is Vipassana: experiencing one's own reality by the systematic and dispassionate observation within oneself of the ever-changing mind-matter phenomenon manifesting itself as sensations. This is the culmination of the teaching of the Buddha: self-purification by self-observation.
It can be practiced by one and all. Everyone faces the problem of suffering. It is a universal malady which requires a universal remedy, not a sectarian one. When one suffers from anger, it's not Buddhist anger, Hindu anger, or Christian anger. Anger is anger. When one becomes agitated as a result of this anger, this agitation is not Christian, or Jewish, or Muslim. The malady is universal. The remedy must also be universal.
Vipassana is such a remedy. No one will object to a code of living which respects the peace and harmony of others. No one will object to developing control over the mind. No one will object to developing insight into one's own nature, by which it is possible to free the mind of negativities. Vipassana is a universal path.
Observing reality as it is by observing the truth inside—this is knowing oneself directly and experientially. As one practices, one keeps freeing oneself from the misery of mental impurities. From the gross, external, apparent truth, one penetrates to the ultimate truth of mind and matter. Then one transcends that, and experiences a truth which is beyond mind and matter, beyond time and space, beyond the conditioned field of relativity: the truth of total liberation from all defilements, all impurities, all suffering. Whatever name one gives this ultimate truth is irrelevant; it is the final goal of everyone.
May you all experience this ultimate truth. May all people be free from misery. May they enjoy real peace, real harmony, real happiness.
MAY ALL BEINGS BE HAPPY